علم انگل شناسی

علم انگل شناسی یکی از شاخه‌های علم زیست شناسی است و به مطالعه انواع انگل، روابط میان آن‌ها و میزبان می‌پردازد. طبیعی است که بواسطه نوع کار این علم با شاخه‌های دیگری همانند بیولوژی سلولی، بیوشیمی، ایمونولوژی و علوم آزمایشگاهی ارتباط نزدیک دارد.

انگل‌ها بر حسب نوع زندگی و انتخاب میزبان و رابطه میان آن‌ها به چند دسته تقسیم‌بندی می‌گردند. انواع انگل بر حسب محل زندگی به درون زی مانند کرم روده و برون زی مانند شپش طبقه‌بندی می‌شوند.

اخیراً سازمان بهداشت جهانی شش بیماری مهم انسان را بیان نموده که پنج تای آن‌ها عامل انگلی دارند، از اینرو علم انگل شناسی اهمیت ویژه‌ای در میان شاخه‌های علوم پزشکی پیدا کرده است. پیشرفت‌های صورت گرفته در علم انگل شناسی موجب رشد و توسعه سایر صنایع و شاخه‌های علوم مانند کشاورزی، صنایع غذایی، دامپزشکی و پزشکی گردیده است.

از اینرو این علم به عنوان پایه‌ای برای پیشرفت در سایر علوم می‌گردد. علم پزشکی یکی از علوم بهره‌مند از علم انگل شناسی است، بطوریکه تشخیص دقیق نوع انگل و ویژگی‌های آن، ساخت واکسن‌های ضد انگلی و ارزیابی داروهای شیمیایی و گیاهی ضد انگلی موجب ایجاد روش‌های درمانی موثر این گروه از بیماری‌ها گردیده است.

اهمیت علم انگل شناسی در دنیای پزشکی

انگل‌ها می‌توانند طیف وسیعی از بیماری‌ها را در انسان و حیوانات ایجاد کنند. از عفونت‌های خفیف گوارشی گرفته تا بیماری‌های جدی و حتی مرگبار، انگل‌ها همواره به عنوان یک چالش بزرگ در حوزه بهداشت عمومی مطرح بوده‌اند. علم انگل شناسی با ارائه اطلاعات دقیق و به روز در مورد انگل‌ها، به پزشکان و متخصصان بهداشتی در تشخیص، درمان و پیشگیری از این بیماری‌ها کمک می‌کند.

بخش‌های مختلف در علم انگل شناسی

انگل شناسی پزشکی: این بخش به مطالعه انگل‌هایی می‌پردازد که برای انسان بیماری‌زا هستند. از جمله این انگل‌ها می‌توان به تک یاختگان (مانند مالاریا و ژیاردیا)، کرم‌ها (مانند کرم‌های روده و کرم‌های نواری) و حشرات (مانند پشه‌ها و شپش‌ها) اشاره کرد.

انگل شناسی دامپزشکی: این بخش به مطالعه انگل‌هایی می‌پردازد که برای حیوانات بیماری‌زا هستند. این انگل‌ها می‌توانند خسارات زیادی به صنعت دامپروری وارد کنند و حتی سلامت انسان را نیز به خطر بیندازند.

روش‌های تشخیص بیماری‌ها در علم انگل شناسی

تشخیص بیماری‌های انگلی معمولا بر اساس مشاهده‌ی انگل یا تخم آن در نمونه‌های بالینی (مانند مدفوع، خون یا ادرار) انجام می‌شود. علاوه بر این، از روش‌های سرولوژیک (مانند آزمایش ELISA) و مولکولی (مانند PCR) نیز می‌توان برای تشخیص برخی از انگل‌ها استفاده کرد.

درمان بیماری‌های انگلی

درمان بیماری‌های انگلی معمولا با استفاده از داروهای ضد انگلی انجام می‌شود. نوع دارو و طول دوره درمان به نوع انگل و شدت بیماری بستگی دارد. در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی نیز باشد.

پیشگیری از بیماری‌ها توسط علم انگل شناسی

پیشگیری از بیماری‌های انگلی بستگی به نوع انگل و راه انتقال آن دارد. به طور کلی، رعایت بهداشت فردی و عمومی، شستشوی دقیق دست‌ها، مصرف آب و غذای سالم، جلوگیری از گزش حشرات و واکسیناسیون (در صورت وجود) از جمله راه‌های پیشگیری از این بیماری‌ها هستند.

نقش علم انگل شناسی در آینده

با توجه به گسترش روزافزون مقاومت دارویی بین انگل‌ها و ظهور بیماری‌های انگلی جدید، تحقیقات در زمینه علم انگل شناسی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. توسعه روش‌های جدید تشخیص و درمان، شناسایی ژن‌های مقاومت دارویی و بررسی اپیدمیولوژی انگل‌ها از جمله زمینه‌های تحقیقاتی مهم در این علم هستند.انگل شناسی به عنوان یک علم پویا و پیچیده، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت انسان و حیوانات ایفا می‌کند. با پیشرفت تکنولوژی و افزایش آگاهی عمومی، امید است که بتوانیم در آینده‌ای نزدیک شاهد کاهش چشمگیر بیماری‌های انگلی در سراسر جهان باشیم.

جنبه‌های زندگی انگلی

چهره واقعی زندگی انگلی غالبا قابل لمس و درک نیست، زیرا روابط بین انگلها و میزبان آنها بسیار پیچیده است. علم انگل شناسی در واقع یکی از چهار جنبه مختلف از سیمبیوزیس است.

سیمبیوزیس:
هر حیوان، گیاه و یا موجود زنده اولیه‌،  آغازیان یا(پروتیستا) را که بخشی یا تمام زندگی خود را به همراه موجود دیگر از جنس دیگری می‌گذراند، یک سیمبیونت یا سیمبیوت می‌نامند. چهار شکل از سیمبیوتیک شناخته شده است. اگر چه خط تفکیک بین آنها کاملا دقیق نیست. بویژه انواع اشکال سیمبیوزیس که شناخته شده‌اند: فورزیس ، کامنسالیسم ، پارازیتیسم و موچوآلیسم می‌باشد.

– فورزیس: هیچ نوع وابستگی از نظر متابولیکی و یا غیر از آن بین آنها وجود ندارد. نمونه این نوع زندگی انتقال باکتریها  توسط اتصال به پای حشرات است. اگر چه پرواز حشره از جایی به جای دیگر به انتقال باکتری منجر می‌شود، ولی هیچ اجباری در این ارتباط از دو طرف نیست و اصولا یک نوع رابطه اتفاقی است.

 – کامنسالیسم: یک مثال در این مورد در شرایط محیطی دریایی ، رابطه بین آمفی پریون پرکولا یا کنتروکاپروس آکوله آتوس با شقایق دریایی. ماهی در بین خارهای شقایق دریایی زندگی می‌کند، در حالی که هیچ نوع آزاری از سوی میزبان نمی‌بیند. با توجه به اینکه ترشحات ماهی باعث حفاظت در مقابل نماتوسیتهای میزبان می‌شود. این لایه حفاظتی که ماهی ایجاد می‌کند، فقط پس از ورود و خو گرفتن اولیه ماهی است. پس از ورود ماهی به درون خارهای شقایق دریایی ، این عمل حفاظتی نیز انجام شده، ماهی از آسیب ماهی خوارها به خاطر وجود نماتوسیتهای میزبان محفوظ می‌ماند. علاوه بر محافظت ، ماهی از غذای میزبان نیز برخوردار می‌شود.

 – پارازیتیسم: پارازیتیسم عبارتست از نوعی زندگی اجباری دو موجود با هم که انگل کوچکتر است و از جنبه متابولیکی با میزبان رابطه دارد. این ارتباط ممکن است دائمی باشد. مثلا کرمهای پهن نواری که در روده پستانداران دیده می‌شوند. یا ممکن است موقتی باشد، مانند، پشه‌ها  ککها یا کنه‌های خونخوار. گفته می‌شود که پارازیتیسم یک رابطه اجباری است، زیرا انگل بطور معمول نمی‌تواند بدون ارتباط و تماس با میزبان خود باقی بماند.

انگلهای خونخوار مانند کنه‌ها ، ککها و پشه‌ها از نمونه‌های اولیه خونخواری مستقیم از میزبان هستند. چون ارتباط بین انگل و میزبانش عموما” شامل تماس میزبان با مواد آنتی ژنی انگل است، خواه ناخواه این مولکولها با بدنه انگل (آنتی ژنهای سوماتیک) یا ترشحات و یا مواد دفعی انگل (آنتی ژنهای متابولیک) مقایسه می‌شوند. آنتی بادیها معمولا توسط میزبان در واکنش به انگل تولید می‌شوند. بنابراین بر عکس فورزیس و کامنسالیسم زندگی انگلی علاوه بر وابستگی متابولیک در بخشی از انگل ، عموما” شامل پاسخهای میزبان در برابر بخش دیگری از انگل می‌باشد.

 – موچوآلیسم: نمونه معروف این نوع زندگی گلسنگها هستند که ترکیبی از قارچها و آلگها هستند. در طی این ارتباط ، آلگها مقدار زیادی ترکیبات آلی تولید می‌کنند که این مواد توسط قارچها مصرف می‌شوند. در حالی که قارچها نیز آب و مواد معدنی مورد نیاز آلگها را تولید می‌کنند. آنها را از خشک شدن و خطر نور شدید محافظت می‌کنند. نمونه دیگر موچوآلیسم رابطه برخی از تاژکداران موجود در روده موریانه‌های چوبخوار است.

منابع:
آزمایشگاه آزادی
آزمایشگاه اندیشه