سندرم درد اسکلتی-عضلانی / فیبرومیالژی
فیبرومیالژی (نام علمی: Fibromyalgia)، یک سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن است که با درد در سطح گسترده، نقاط حساس، خستگی و اختلال خواب مشخص میشود و اتیولوژی آن ناشناخته است. درد مزمن و تندرنس عضلانی و نقاط اتصال عضلانی مشخصه آن است.
این بیماری نوعی روماتیسم بافت همبند است. وجود مجموعه علایمی غیر از درد باعث شده که اصطلاح نشانگان فیبرومیالژیا نیز در مورد این بیماری به کار رود. در۱۰٪ تا ۱۲٪ جمعیت دردهای اسکلتی-عضلانی دیده میشود که علت ساختاری یا التهابی برای آنها یافت نمیشود. اکثر چنین دردهای منتشر ایدیوپاتیکی معمولاً منطبق بر کرایتریای سندرم فیبرومیالژی هستند.
این اختلال در اکثر کشورها، نژادها، و در تمام نواحی آب و هوایی دیده میشود. میزان شیوع آن در ایالات متحده در ۱۹۹۰ با استفاده از معیار تشخیصی انجمن روماتولوژی آمریکا (ACR)، ۳٫۴٪ در زنان و ۰٫۵٪ در مردان گزارش شده است. بر خلاف برخی گزارش‌های پیشین، فیبرومیالژی تنها در در زنان جوان دیده نمیشود، بلکه بیشترین میزان شیوع در زنان، ۵۰ سالگی است. میزان شیوع با افزایش سن، افزایش می‌یابد، بطوریکه در زنان ۷۰ تا ۷۹ سال به ۷٫۴٪ میرسد.
همچنین فیبرومیالژی در کودکان نیز دیده میشود که البته چندان شایع نیست. شیوع فیبرومیالژی در برخی مراکز روماتولوژی تا ۲۰٪ نیز گزارش شده است. اکثر بیماران با تظاهرات فیبرومیالژی بین ۳۰ تا ۵۰ سال دارند. بسیاری از بیماران ممکن است به اختلال روماتولوژیک دیگری نیز (به عنوان مثال RA, SLE یا SS) مبتلا باشند.
در یک مطالعه کیفیت زندگی زنان مبتلا به فیبرومیالژی محاسبه و با کیفیت زندگی زنان مبتلا به آرتریت روماتوئید، استئوآرتریت، استومی‌های دایمی، COPD، دیابت وابسته به انسولین، و گروه کنترل سالم مقایسه شد که زنان مبتلا به فیبرومیالژی کمترین امتیاز را در بین سایر گروه‌ها داشتند.
پاتوفیزیولوژی
پاتوفیزیولوژی فیبرومیالژی کمتر شناخته شده است. در حال حاضر فیبرومیالژی به عنوان اختلال در تنظیم درد در نظر گرفته میشود. در طی قرن بیستم فیبرومیالژی به عنوان یک اختلال عضلانی شناخته می‌شد در حالی که controlled trialها هیچ شواهدی از تغییرات غیرطبیعی پاتولوژیک یا بیوکمیکال معنا داری نیافتند.
به نظر میرسد عوامل ژنتیکی (خویشاوندان درجه یک بیماران مبتلا به فیبرومیالژی ۸٫۵ برابر بیش از بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید تمایل به ابتلا به فیبرومیالژی دارند، گرایش به افزایش حذف در ژن ترانسپورتر سروتونین انسانی، گرفتاری ژن Catecholamine methyltransferase (COMT) که درد و افسردگی نقش دارد)،روشهای تنظیم درد آلترناتیو (درک محرک‌های دردآور در سطوح پایین‌تر نسبت به گروه‌های کنترل، افزایش سطح ماده P در مایع مغزی-نخاعی و تفاوت در فعالیت مناطق حسی درد در مغز با افزایش جریان خون منطقه‌ای در MRI و functional MRI) (11-15)، اختلالات خواب (افزایش در الگوهای آلترناتیو سیکل خواب و ارتباط با شدت علائم) اختلالات نوروهورمورنی (اختلالاتی در محور هایپوتالامیک-هیپوفیز-آدرنال، سطوح غیرطبیعی هورمون رشد و ارتباط قوی بین سطح کورتیزول و درد در هنگام برخاستن از خواب و یک ساعت بعد از بیداری)،اختلالات سیستم عصبی اتونوم (هایپوتنشن ارتواستاتیک، افزایش ضربان قلب در حین استراحت در وضعیت supine و کاهش تغییرات آن و کاهش پاسخ به محرک‌های بتا-آدرژرنیک)و تغییرات سیستم ایمنی (اتوآنتی بادیهایی با تمایل به پروتیین ۶۸/۴۸ kD)[۱۴] در پاتوژنز فیبرومیالژی نقش دارند.
علت فیبرومیالژی چیست?
علت فیبرومیالژی به درستی شناخته شده نیست. تحقیقات نشان داده که بیماران مبتلا به فیبرومیالژی دچار تغییراتی در سطح نوروترانسمیترها Neurotransmitters در مغز و اعصاب میشوند. نوروترانسمیترها مواد شیمیایی خاصی هستند که نوسط اعصاب تولید شده و نقش مهمی در انتقال پیام های عصبی دارند.
در این بیماری مقدار یک نوروترانسمیتر بنام سروتونین Serotonin در مغز کم میشود. همچنن این بیماران در مایع مغری نخاعی Cerebrospinal fluid خود (مایع مغزی نخاعی مایعی است که اطراف مغز و نخاع را فرا گرفته است و در واقع مغر و نخاع در آن غوطه ور هستند) مقادیر بالاتری از یک ماده شیمیایی به نام ماده پی Substance P دارند. این ماده هم در انتقال پیام های درد تاثیرگذار است.
به نظر میرسد افراد مبتلا به فیبرومیالژی به پیام های دردی که به مغزشان میرسد حساسیت بیش از معمول دارند. در واقع فشارهایی که در افراد معمولی موجب درد نمیشود در این افراد ایجاد درد میکند.
بیماری فیبرومیالژی در دو درصد مردم دیده میشود. در زنان هفت برایر شایعتر از مردان بوده بطوریکه بیش از ۸۰ درصد بیماران از خانمها هستند و بیشتر در سنین ۵۵-۲۵ دیده میشود.
فیبرومیالژی تغییر ساختاری در بدن ایجاد نکرده، موجب تغییر شکل اندام نمیشود و به مفاصل آسیبی نمیزند. شدت علائم این بیماری متغیر است. گاهی اوقات علائم بیماری برای چند ماه یا چند سال محو شده ولی بعد از مدتی دوباره برمیگردد. کیفیت زندگی در این بیماران به علت درد مزمن و ناتوان کننده ای که ایجاد میکند دستخوش تغییر میشود.
علائم فیبرومیالژیا
علائم فیبرومیالژیا، می‌روند و می‌آیند. این علائم عبارت است از:
۱- درد مزمن عضلانی: این درد در تمام بدن انتشار می‌یابد. به طور کلی، درد در مفاصل، عضلات و تاندون ها و دیگر بافت‌های نرم به وجود می‌آید.
مناطق بروز درد در فیبرومیالژیا عبارتند از: پشت سر، بین تیغه شانه، بالای سینه، بالای شانه، جلوی گردن، قسمت بیرونی آرنج، قسمت بالای لگن، طرفین لگن و قسمت داخلی زانو
بیماران با درد بدن از خواب بیدار میشوند. برخی از بیماران در شب درد بیشتری را احساس می‌کنند. درد معمولا با فعالیت، هوای سرد و مرطوب، عصبانیت و استرس بدتر میشود.
۲- خستگی : غالبا افراد دارای فیبرومیالژیا، خسته هستند، حتی اگر یک خواب طولانی هم کرده باشند. بسیاری از بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا دارای سایر اختلالات خواب مانند: سندرم پاهای بیقرار و آپنه خواب می‌باشند.
۳- افسردگی
۴- کم کاری تیروئید۵- بیماری لایم (نوعی بیماری آرتریت که به وسیله باکتری ایجاد میشود)
۶- سندروم روده تحریک پذیر
۷- مشکلات تمرکز و حافظه
۸- بی حسی و سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها
۹- لرزش و تپش قلب
۱۰- کاهش توانایی ورزش کردن
۱۱- سردرد تنشی یا میگرنی
مواد غذایی و ویتامین‌های مفید در فیبرومیالژیا
این ها را باید تحت نظر پزشک مصرف کنید:
GABA (انتقال دهنده عصبی): برای بهتر خوابیدن
اسید مالیک (در سیب وجود دارد): خستگی و درد عضلانی را از بین می‌برد
منیزیوم: برای تولید انرژی و از بین برنده خستگی
ویتامین D: برای تقویت عضلات و کاهش درد عضلات
ویتامین B3: برای بهبود گردش خون و کاهش درد
ویتامین B12: خستگی را از بین می‌برد
کوآنزیم Q10: بهبود عملکرد سیستم ایمنی و رساندن اکسیژن به بافت‌ها و کاهش درد
گرد فلفل قرمز: برای بهبود جریان خون و کاهش درد
عوامل خطر
عوامل خطر ابتلا به فیبرومیالژیا عبارتند از:
جنسیت: فیبرومیالژیا در زنان بیشتر از مردان تشخیص داده میشود
سابقه خانوادگی: اگر یک از فامیل‌هایتان این بیماری را داشته باشد، احتمال این که شما هم به آن مبتلا شوید بیشتر است.
بیماری روماتیسم: چنانچه یک بیماری روماتیسمی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس (سل جلدی) دارید، احتمال ابتلا به فیبرومیالژیا ممکن است در شما بیشتر باشد.
تشخیص
در سال ۱۹۹۰، موسسه روماتولوژی در آمریکا، دو معیار برای تشخیص فیبرومیالژیا ارائه داد:
۱- درد منتشره که حداقل برای مدت سه ماه ادامه دارد. درد باید در این مناطق باشد: آرنج، باسن، سینه، زانو، پشت کمر، گردن، قفسه سینه، شانه و ران‌ها (تصویر بالا محل‌های درد را نشان می‌دهد).
۲- عدم وجود بیماری دیگری در بدن که درد را ایجاد کند.
درمان فیبرومیالژیا
* داروها موجب کاهش درد و بهبود خواب میشوند. داروهای مورد استفاده عبارتند از: استامینوفن، ایبوپروفن، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد تشنج.
* کم کردن استرس با تنفس عمیق و حفظ آرامش
* به اندازه کافی خوابیدن: با چرت نزدن در طی روز و در یک ساعت معین بیدار شدن و هر شب در یک ساعت معین به خواب رفتن، این مشکل اصلاح میشود.
* به طور مرتب ورزش کردن: ورزش کردن، باعث کاهش علائم بیماری میشود. ورزش‌های کششی، درست نشستن و پیاده روی، شنا ، دوچرخه سواری و ورزش‌های آبی مفید می‌باشد.
* به اندازه فعالیت داشتن: نه آن اندازه که خود را خسته کنید و نه آنقدر کم، که حوصله‌ی تان سر رود.
* خوب و متنوع خوردن
* کمتر کافئین نوشیدن
* طب سوزنی: باعث تغییرات در جریان خون و مقدار انتقال دهنده‌های عصبی در مغز و نخاع میشود.
* ماساژ: باعث کاهش ضربان قلب، شل کردن عضلات، بهبودی دامنه حرکت مفاصل و افزایش تولید قاتلین طبیعی درد در بدن می شود و استرس و عصبانیت را از بین می‌برد.
* یوگا و تای چی: در کنترل علائم فیبرومیالژیا کمک می‌کنند.
انتظار زیادی از داروها نداشته باشید
اداره مواد غذایی و دارویی ایالات متحده آمریکا، سه نوع دارو را برای بیماری فیبرومیالژیا تائید کرده است: لیریکا(پریگابلین)، سیمبلتا(دولکستین)، ساولا(میلناسیپرن).
دکتر بیژ در این باره می‌گوید: «این داروها احتمال دارد که روی بدن شما تاثیر بگذارد، چرا که گاهی اوقات نیز تاثیر چندانی نخواهند داشت. مساله دیگر اینکه ممکن است گران‌قیمت درآید و عوارض جانبی از جمله مشکلات روانی نیز به همراه خود داشته باشند.»
درمورد گزینه‌هایی که درمقابلتان قرار دارد، انعطاف‌پذیر باشید و درصورت لزوم آنها را تعویض کنید. دکتر بیژ در تایید این مساله می‌گوید: «درمان فیبرومیالژیا تنها با یک دارو امکان‌پذیر نیست بلکه به نوعی از زندگی بستگی دارد.»
راهکارهای خانگی که در کاهش درد و درمان بیماری فیبرومیالژیا موثر هستند. این راهکارها را با هم مرور می کنیم:
طب سوزنی
طب سوزنی احتمالا یکی از قدیمی ترین راهکارهای درمان این درد است. متخصص این روش درمانی با قرار دادن سوزن در مناطق خاص بدن می تواند به کاهش درد کمک کند. گاهی نیز از نوع الکترونیکی این روش کمک گرفته می شود.
یوگا
با کاهش استرس و کشش عضلات بدن می تواند در التیام بخشیدن دردهای حاصل از «فیبرومیالژیا» موثر واقع شود. در مطالعه علمی ای که در سال ۲۰۱۱ میلادی انجام پذیرفت نشان داده شد که یوگا در کاهش دردهای این بیماری موثر است.
یوگا می تواند باعث کاهش درد، افزایش تمرکز و تغییراتی مثبت در ترشح هورمون کورتیزول به وجود آورد.
گرمای مرطوب
قرار دادن بدن در معرض گرما خصوصا از نوع مرطوب آن می تواند در روند جریان خون موثر باشد و میزان درد را کاهش دهد.
برای از بین بردن یا کاهش نشانه های بسیار دردآور «فیبرومیالژیا» دوش آب گرم بگیرید و پیش از پوشیدن لباس های تان آنها را نیز در خشک کن گرم کنید. همچنین می توانید از پدهای مرطوب در محل هایی که دردناک هستند نیز استفاده کنید.
«ویتامین دی»
اگرچه پژوهش های انجام شده بر روی تاثیر «ویتامین دی» بر بیماری «فیبرومیالژیا» بی نتیجه بوده اما بسیاری از بیماران مبتلا آن را مفید می دانند و در بهبود دردهای خود از آن یاد می کنند.
مکمل ها هم می توانند موثر واقع شوند پس زیانی ندارد که دریافت «ویتامین دی» از طریق نور آفتاب مورد امتحان قرار گیرد و از آنجایی که بیشتر افراد با کمبود «ویتامین دی» مواجه هستند می تواند مکمل طبیعی خوبی به شمار آید.
ماساژ
افزایش آرامش، برطرف کردن استرس و شل کردن عضلات همه می توانند در کاهش درد بیماران مبتلا به «فیبرومیالژیا» موثر باشند.
همچنین درمان با ماساژ باعث افزایش جریان خون می شود که خود می تواند در درمان نشانه های «فیبرومیالژیا» موثر باشد.
ماساژ درمانی، روشی پایدار به شمار نمی آید اما اگر به صورت مداوم انجام پذیرد، می تواند در کاهش درد «فیبرومیالژیا» موثر باشد.
منیزیم
از آنجایی که بسیاری از بیماران مبتلا به «فیبرومیالژیا» با کمبود منیزیم مواجه هستند بسیاری از آنها از مکمل های این ماده استفاده می کنند.
در این مورد هم هیچ پژوهش علمی بر این تاثیر صحه نگذاشته اما از آنجایی که منیزیم بی زیان است، امتحان آن ضرری ندارد.
کپسایسین
چنین ترکیبی در فلفل چیلی و گیاهان مشابه یافت می شود. اگرچه بیماران مبتلا به «فیبرومیالژیا» باید از مصرف موادی که ایجاد ورم می کنند پرهیز کنند اما در مورد «کپسایسین» استثناء وجود دارد چرا که این ماده باعث کاهش درد مفاصل می شود و تورم را نیز کم می کند.
این ماده عمدتا به صورت پماد یا مرهم می تواند برای کاهش درد مورد استفاده قرار گیرد.
بیوفیدبک (Biofeedback)
در مورد این روش هم هیچ پایه و نتیجه علمی مبنی بر موثر بودن آن در درمان دردهای «فیبرومیالژیا» وجود ندارد اما بیمارانی که آن را امتحان کرده اند، آن را موثر یافته اند.
در این روش درمانی تلاش می شود که مغز برای کنترل درد و با هماهنگ کردن حرارت روی بدن تعلیم داده شود. همچنین تنش عضلات را نیز از بین می برد.
ملاتونین
این ماده اغلب برای خواب بهتر موثر است اما بیماران مبتلا به «فیبرومیالژیا» می گویند با مصرف ملاتونین دردهای شان کاهش پیدا می کند.
از آنجایی که میان مسایل مرتبط با خواب و بیماری «فیبرومیالژیا» ارتباط وجود دارد، بی شک کمبود میزان ملاتونین با دردهای حاصل از «فیبرومیالژیا» بی ربط نیستند.
سایر مکمل ها نیز وجود دارند که مراحل آزمون و خطای خود را پشت سر می گذارند.