کم کاری تیروئید در نوزادان / علل و درمان کم کاری تیروئید در نوزادان
اگرچه کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان یک بیماری نسبتاً نادر به شمار می‌رود (تقریباً از هر ۴۰۰۰ نوزاد یک نفر به این عارضه مبتلا می‌باشد)، اما اگر نسبت به درمان آن اقدام نشود، می‌تواند به تهدیدی جدی برای سلامت و رشد فیزیکی و ذهنی کودک تبدیل شود. کم کاری تیروئید می‌تواند هم در نوزادان و هم در کودکان با سن بالاتر ایجاد شود و ممکن است علت‌های مختلفی هم داشته باشد، اما درمان بیماری تیروئید در همه موارد به شکل یکسانی انجام می‌شود.
انواع کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید مادرزادی
کم کاری تیروئید مادرزادی یا CH به نوعی از کم کاری تیروئید اطلاق می‌شود که از زمان تولد وجود داشته باشد. این نوع از کم کاری تیروئید، با اختلاف زیاد در صدر شایع‌ترین انواع کم کاری تیروئید قرار می‌گیرد، به طوری که در حدود ۹۰ درصد از موارد ابتلا به کم کاری تیروئید در نوزادان، از نوع مادرزادی است. کم کاری تیروئید مادرزادی هنگامی ایجاد می‌شود که قسمتی از سیستم تیروئید جنین به درستی تشکیل نشود. گاهی اوقات این نقص به خاطر آن است که غده تیروئید دقیقاً در محل درست خود تشکیل نمی‌شود. در برخی موارد هم جای غده تیروئید درست است، اما این غده به طور کامل رشد نمی‌کند.
در موارد نادری هم ممکن است غده تیروئید نتواند هورمون تیروئید را به شکل صحیح ترشح کند. در همه این موارد، نوزاد به عارضه‌ای به نام “اختلال در بیوسنتز هورمون تیروئید” مبتلا می‌شود. ژن‌هایی که عامل ایجاد این بیماری هستند هم از طرف پدر و هم از طرف مادر نوزاد به ارث می‌رسند. والدینی که یک کودک مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید دارند، احتمال آنکه یک نوزاد دیگر مبتلا به این عارضه به دنیا بیاورند، ۱ در ۴ برای هر زایمان است.
کم کاری تیروئید مادرزادی گذرا (موقت)
تقریباً در ۱۰ درصد از نوزادانی که دچار کم کاری تیروئید مادرزادی هستند، این عارضه به صورت گذرا یا موقتی است. دلیل بروز این نوع از کم کاری تیروئید معمولاً آن است که مادر نوزاد در دوران بارداری برای کم کاری تیروئید تحت درمان قرار گرفته است یا سابقه ابتلاء به بیماری تیروئید را دارد و یا اخیراً مواد حاوی ید مصرف کرده است. کم کاری تیروئید مادرزادی گذرا در هر فرد می‌تواند از چند روز تا چند ماه طول بکشد، اما نهایتاً به خودی خود برطرف می‌شود و به هیچ درمانی نیاز نخواهد داشت. اگر غده تیروئید در کودک شما در جایگاه درست خود تشکیل شده است و هیچ گونه ناهنجاری در شکل آن دیده نمی‌شود، پس به احتمال زیاد کم کاری تیروئید در این کودک از نوع گذرا می‌باشد.
کم کاری تیروئید اکتسابی
کم کاری تیروئید اکتسابی که در کودکان و نوجوانان با سن بالا اتفاق می‌افتد، معمولاً به دلیل بیماری‌های مربوط به سیستم خود ایمنی تیروئید از قبیل بیماری هاشیموتو ایجاد می‌شود. این بیماری در کودکانی که به سن بلوغ می‌رسند یا در سال‌های نوجوانی خود قرار دارند، بیشتر شایع است، اما در کودکان کم سن و سال‌تر نیز ممکن است بروز کند. همچنین این نوع از کم کاری تیروئید در دختران شایع‌تر از پسران است.
علائم کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
پف کردن صورت و متورم شدن زبان
گریه با صدای خرخر و گرفته
سردی نقاط انتهایی اندام‌ها و لکه‌دار شدن پوست
بنیه ضعیف عضلات (سستی و ناتوانی عضله)
ضعف در شیرخواری
موهای ضخیم و زبر که بر روی پیشانی می‌افتد.
بزرگ شدن ملاج (نقاط نرم جمجمه)
زردی به مدت طولانی
فتق ناف
لتارژی (کمبود انرژی، خواب آلودگی در اغلب اوقات، گیجی و بی حالی زیاد حتی در زمان بیداری)
یبوست و خشکی شکم به طوری که در هنگام لمس کردن، سفت و پُر به نظر برسد.
رشد ضعیف یا توقف رشد
تشخیص کم کاری تیروئید اکتسابی که در کودکان با سن بالاتر دیده می‌شود، می‌تواند بسیار پیچیده‌تر و گمراه کننده باشد. زیرا معمولاً علائم کم کاری تیروئید به طور قابل توجه دیده نمی‌شود و علائمی از قبیل خستگی، بی حالی، کندی افزایش وزن و سایر مشکلاتی که از نظر سلامتی کودک به وجود می‌آید، غالباً به عوامل دیگری غیر از کم کاری تیروئید نسبت داده می‌شود. معمولاً کودکانی که این علائم را داشته باشند، به وفور تحت عنوان کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش فعالی (ADHD) تشخیص داده می‌شوند. با این جود به نظر می‌رسد که کلیدی‌ترین علائم این بیماری، رشد کم یا فقدان رشد در کودک باشد. همچنین ممکن است کودکان، بسیاری از علائمی که در بزرگسالان شایع است را نشان دهند.
درمان کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
صرف نظر از اینکه یک کودک به چه نوعی از کم کاری تیروئید مبتلا باشد، روش درمانی برای همه انواع این بیماری یکسان می‌باشد. درمان این بیماری شامل تجویز داروهای جایگزین هورمون تیروئید است که به شکل قرص عرضه شده و به صورت روزانه مصرف می‌شود. میانگین دوز این دارو در زمان شروع مصرف برای یک نوزاد بین ۲۵ تا ۵۰ میکروگرم در هر روز می‌باشد.
هدف از مصرف این دارو آن است که میزان هورمون تیروئید نوزاد در ۴ هفته اول زندگی در حد طبیعی باشد. در ماه‌های بعد باید نوزاد به طور مرتب، معمولاً هر هفته، توسط پزشک معالج ویزیت شود و آزمایش‌های خون مکرر از نوزاد به عمل آید تا دوز مناسب دارو در هر مقطع تعیین شود. وقتی که میزان هورمون تیروئید نوزاد به طور صحیح تنظیم گردید، از آن پس باید تا سن ۳ سالگی هر ۲ تا ۳ ماه یک بار توسط پزشک ویزیت و آزمایش شود.
عواقب عدم درمان کم کاری تیروئید در کودکان
در گذشته کم کاری مادرزادی تیروئید یکی از علت‌های اصلی عقب ماندگی ذهنی در کودکان به شمار می‌رفت. کمبود هورمون تیروئید در کودک باعث جلوگیری از رشد درست و کامل مغز می‌شود و می‌تواند رشد فیزیکی کودک را نیز مختل سازد. تا قبل از آنکه آزمایش خون پاشنه پا در نوزادان رایج شود، از هر ۴۰۰۰ نوزاد، یک نفر محکوم به تحمل عواقب کم کاری تیروئید می‌شد.
خوشبختانه امروزه موارد کم کاری تیروئید در نوزادان که به صورت درمان نشده باقی می‌ماند، در کشورهای در حال توسعه بسیار نادر است. شما در مورد کودک خود حتماً از طریق پرسنل بیمارستان مطمئن شوید که آزمایش غربالگری کم کاری تیروئید به طور صحیح و دقیق انجام گیرد.
علاوه بر آن اگر شما سابقه ابتلا به بیماری‌های غده تیروئید در بین افراد خانواده و فامیل را دارید، اکیداً به شما توصیه می‌شود که علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید در کودکان با سن بالا را فرا بگیرید و کودکان خود را در فواصل زمانی منظم مورد آزمایش غربالگری برای این بیماری قرار دهید.
درمان نوزادان
متخصص غدد تجویز هورمونهای جایگزین تیروئید را آغاز می‌کند. گاهی اوقات علائم کم کاری تیروئید در کودک وجود ندارد، اما درمان بیماری تیروئید باید در هفته‌های اول پس از تولد بی‌درنگ شروع شود تا از معلولیت‌های ذهنی و آسیب‌های مغزی جلوگیری به عمل آید. در صورت عدم درمان، این بیماری باعث ضعیف شدن هماهنگی، لرزش و بی‌ثباتی کودک می‌شود. دریافت میزان کافی هورمونهای تیروئید برای جلوگیری از تأخیر در یادگیری و رشد آهسته کودک بسیار مهم است.
جایگزینی هورمونهای تیروئید:
درمان معمولاً با تجویز یک عدد قرص لووتیروکسین به‌صورت روزانه آغاز می‌شود. بهتر است هر روز در زمان مشخصی مصرف گردد. می‌توان قرص را خرد و با مایعات مخلوط نمود، اما نباید با مواد حاوی سویا و یا آهن همزمان مصرف شود. همزمان با رشد کودک دوز دارو نیز افزایش می‌یابد. با بزرگ‌تر شدن کودکان آنها قادر خواهند بود به‌سادگی قرص را جویده و یا آن را ببلعند.
آزمایش خون:
یک نوزاد با کم کاری مادرزادی تیروئید در سال اول تولد خود باید هر دو تا سه ماه یک نوبت آزمایش تیروئید دهد.
عدم درمان به موقع این بیماری چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟
بهترین زمان درمان این بیماری روزهای اول تولد، به خصوص تا شش هفتگی می‌باشد. وقتی که زمان درمان به تعویق افتد، ضریب هوشی نوزاد کم می‌شود و هر چقدر که درمان زودتر شروع شود، ضریب هوشی بیشتر به مقدار طبیعی نزدیک خواهد بود. به عنوان مثال اگر درمان را بعد از ۳ ماهگی شروع کنیم، در نتیجه ضریب هوشی طبیعی را نخواهیم داشت، مگر اینکه کم‌کاری مادرزادی تیرویید خیلی شدید نبوده باشد. موارد شدید کم کاری مادرزادی تیرویید و یا درمان بعد از ۳ ماهگی نوزاد، منجر به عقب ماندگی ذهنی می‌شود.
در نتیجه، عقب ماندگی ذهنی و اختلال رشد مهم‌ترین عوارض عدم درمان به موقع در این بیماری می‌باشد.
آیا بعد از درمان این بیماری، امکان عود مجدد وجود دارد؟
اگر ثابت شود که کم کاری مادرزادی تیرویید به علت نبودن غده تیرویید است و در واقع پزشک تشخیص داده باشد که کم‌کاری تیرویید موقتی نیست، در این گونه موارد درمان تا آخر عمر باید ادامه داشته باشد و در نتیجه هیچ‌وقت مصرف دارو را نباید قطع کرد، ولی در صورتی که تشخیص کم کاری مادرزادی تیرویید داشته باشند، باید تا ۳ سال درمان شوند.
در سال اول، هر یک تا سه ماه و در سال دوم، هر سه ماه یک بار آزمایش تیرویید تکرار می‌شود تا مقدار دارو در حد مناسب نگه داشته شود. اگر همکاری والدین صحیح باشد با درمان، آزمایشات به حد طبیعی می‌رسد.
در بچه‌هایی که نتایج آزمایش تیرویید در طول درمان، هیچ‌وقت به حد طبیعی نرسد، باید دارو را تا آخر عمر ادامه داد، ولی بچه‌هایی که در طول سه سال اول درمان، نتیجه آزمایش تیرویید و رشدشان خوب باشد، در ۳ سالگی به مدت ۶ هفته درمان را قطع می‌کنیم و اگر با قطع درمان، آزمایش آنها به سمت کم کاری تیرویید پیش رفت، می‌بایستی تا آخر عمر درمان را ادامه داد و اگر در ۳ سالگی با قطع درمان، آزمایش‌ها در حد طبیعی باقی ماند، کم کاری، موقتی تلقی می‌شود و دیگری نیازی به درمان نمی‌باشد، مگر این که توسط پزشک تشخیص داده شود و دوباره مشکلات و علایم دیگری به سمت این بیماری وجود داشته باشد.
بیماری کرتینیسم (Cretinism)
نوعی بیماری است که به علت وجود کم کاری تیروئیدی از زمان تولد روی می‌دهد.وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد اغلب ناشی از کمبود ید در دوران جنینی است که موجب عقب افتادگی ذهنی و جسمی نوزاد می‌گردد. بیماری با طولانی شدن مدت یرقان و اشکال در تغذیه شروع می شود. شیرخوار، کم خون و رنگ پریده به نظر می رسد.
از علایم دیگر کم کاری مادرزادی غده تیروئید می توان به عرق کم، پوست خشک و کم گریستن شیرخوار اشاره کرد. همچنین شیرخوار اغلب اوقات خواب است، کم اشتها، درجه حرارت پایین تر از حد طبیعی، نبض کند، چشمان پف آلود، بینی پهن، زبان بزرگ و از دهان بیرون آمده دارد. بیرون آمدن دندانها با تأخیر است و خراب شدن آنها به راحتی صورت می گیرد.
قیافه ظاهری کودک غیر طبیعی، دستها و پاها کوتاه و سر بزرگ روی گردن کوتاه و پهن قرار دارد. کف دست ها پهن و انگشتان کوتاه است. موها زبر، کم پشت و شکننده است. رشد جسمی روانی کُند، از لحاظ نشستن و راه رفتن تأخیر دارد. تشخیص کرتینیسم یا کم کاری مادرزادی غده ی تیروئید معمولاً مشکل است زیرا علایم کرتینیسم به تدریج ظاهر می گردد.
چند توصیه به والدین:
برخی پزشکان توصیه می کنند که حداقل تا نیم ساعت بعد از خوردن قرصها، به کودک غذا داده نشود. زمانی که کودک تمایل به تف کردن دارد تا یک ساعت صبر کنید.
اگر کودک پس از خوردن قرصها، تف کرد، دوز دیگری از دارو به او بدهید.
برخی از غذاها و مکملها در جذب هورمونهای تیروئید تداخل ایجاد می کنند. درباره اینکه چه موادی نباید همزمان با قرصهای تیروئید به کودک داده شوند با پزشک مشورت کنید.
زمانی را که به کودک دارو می دهید، ثبت کنید. می توانید این کار را با علامت زدن در تقویم انجام دهید. اگر یک روز دارو را فراموش کردید، روز بعد دو دوز از دارو به کودک بدهید. بیشتر از دو دوز دارو، به کودک ندهید چون دوز بالای دارو هم می تواند خطرساز باشد.
اگر کودک علایمی همچون اسهال، بی قراری، تحریک پذیری و بد خوابی را، بیشتر از ۲۴ ساعت نشان داد، با پزشک معالج تماس بگیرید.
همیشه مقداری دارو برای مواقع اضطراری ذخیره کنید. تاریخ انقضای آنها باید مرتبا چک شود.
همیشه بعد از تجویز دارو توسط پزشک، رنگ و تعداد قرصها را یادداشت کنید تا مطمئن شوید که دارو درست است.
در هر وعده ملاقات با پزشک، جعبه قرصها را همراه داشته باشید.
پیگیری درمان :
پزشک باید سطح هورمونهای تیروئید را مرتبا چک کند. این بررسیها به پزشک کمک خواهد کرد تا بتواند میزان دارو را تنظیم کند. گاهی امکان تعیین علت کم کاری تیروئید، در بدو تشخیص وجود ندارد اما پزشک درمان را شروع خواهد کرد و مطالعات بیشتر درباره علت بیماری را به بعد از یک سالگی موکول خواهد کرد. این مطالعات ممکن است شامل تستهای سنجش سطح هورمونهای خون، تستهای تعیین سن استخوانها، اسکن غده تیروئید، تستهای بیوشیمیایی و یا تستهای ژنتیکی باشد.