نکاتی مهم در مورد طحال و بیماری های آن/اسپلنکتومی چیست؟
این عضو کوچک و نرم در دوران جنینی، وظیفه خون‌سازی را به عهده دارد، اما پیش از تولد نوزاد این وظیفه مهم را به مغز استخوان واگذار می‌کند و پس از آن تصفیه خون و نیز تقویت سیستم ایمنی را با نگهداری از گلبول‌های سالم قرمز و سفید و پلاکت خون به عهده می‌گیرد، اما این عضو تحت تاثیر عوامل میکروبی و ویروسی یا برخی نارسایی‌های کبدی، بزرگ و دچار بیماری می‌شود.
طحال از یک طرف به کلیه و از طرف دیگر به معده راه دارد .طحال جزئی از دستگاه لنفاوی بدن محسوب می شود . طحال وظایف عمده ای در بدن دارد، از جمله تصفیه خون.
وظایف طحال در بدن
– خون را تصفیه می کند. طحال با تصفیه خون به بدن کمک می کند تا بهتر با عفونت ها مبارزه کند.
– گلبول های قرمز خونی پیر و فرسوده و یا آسیب دیده را جمع آوری کرده و از بین می برد.
– گلبول های سفید خونی به نام لنفوسیت را تولید و ذخیره می کند .لنفوسیت ها با تولید آنتی بادی باعث از بین رفتن میکروب ها می شوند.
– طحال حاوی سلول های سفید خونی به نام ماکروفاژ می باشد. ماکروفاژها در از بین بردن باکتری های مضر کمک می کنند.
در اغلب موارد، سرطان از طحال شروع نمی شود و معمولا از دستگاه لنفاوی آغاز می گردد که لنفوم نام دارد. لنفوم نوعی سرطان خون است.
لنفوم در قسمتی از سیستم لنفاوی شروع می شود و به مناطق دیگر آن از جمله طحال حمله می کند و آن را درگیر می کند .
نوع دیگری از سرطان خون، لوسمی نام دارد که از مغز استخوان شروع می شود و به مناطق دیگر مانند طحال حمله می کند و سبب بروز سرطان طحال می شود
سرطان های دیگری مانند سرطان ریه ، سرطان معده ، سرطان پانکراس (لوزالمعده)، سرطان کبد و سرطان روده بزرگ نیز می توانند متاستاز پیدا کرده (پخش شوند) و طحال را نیز درگیر کنند.
چرا طحال بزرگ می‌شود؟
وقتی صحبت از درمان بزرگی طحال می‌شود ذهن متخصصان معطوف به درمان بیماری‌ها و علل ثانویه‌ای می‌شود که به بزرگی طحال منجر شده است. چرا که به گفته دکتر بهار، بزرگ‌شدن طحال بیشتر علل عفونی، ویروسی و باکتریایی دارد و در درجه دوم به اشکالات جریان خون و نارسایی‌های کبدی مربوط می‌شود. یعنی اگر کبد دچار مشکل و التهاب بشود به طحال فشار می‌آورد. در برخی موارد، بیماری‌هایی چون روماتیسم و برخی از انواع تالاسمی و حتی در مواردی تومورهای طحال نیز به بزرگ‌شدن آن منجر می‌شود.
خوب است بدانید که از عفونت‌هایی که می‌تواند به بزرگی طحال منجر شود عفونت‌های ویروسی مانند مونونوکلئوز (یکی از بیماری‌های مسری ویروسی در دستگاه تنفس، کبد و دستگاه لنفاوی است که بیشتر نوجوانان را درگیر می‌کند)، عفونت‌های باکتریایی مانند سیفلیس یا عفونت لایه داخلی قلب و عفونت‌های انگلی مانند مالاریاست. همچنین بیماری‌هایی چون سیروز و سایر بیماری‌های کبدی، برخی انواع کم خونی و سرطان‌های خون و نیز بروز فشار خون در رگ طحال یا کبد نیز می‌تواند بزرگی طحال را به دنبال داشته باشد.
بزرگ شدن طحال به دلایل مختلفی رخ می‌دهد از جمله عفونت، بیماری‌های خونی، مشکلات ژنتیکی و برخی بیماری‌های دیگر که می‌تواند این عضو را بزرگ کند.
طحال یکی از ارگان‌های حیاتی در سیستم لنفاوی بدن انسان است ومانند یک نگهبان بدن را از عفونت‌ها و ابتلا به بیماری‌های ویروسی حفظ می‌کند. این عضو از بدن مسئول تولید آنتی بادی برای مقابله در برابر میکروب‌ها وباکتری‌ها است، همچنین به تمیز نگه داشتن خون، حمل و نقل و متعادل سازی سطح مایعات بدن، حفظ پلاکت‌های خون و خارج کردن مواد سمی و گلبول‌های مرده از خون می‌پردازد.
طحال با تولید دو ماده ضروری فاگوسیت‌ها و لنفوسیت‌ها که هر دو از گروه سلول‌های سفید خونی هستند با ابتلای انسان به بسیاری از بیماری‌ها و عفونت‌ها مقابله می‌کند.
بزرگ شدن طحال به نام بیماری اسپلنومگالی شناخته می‌شود و نشان دهنده فعالیت شدید سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عوامل تهدید کننده حیات است، اما این کار را به اشتباه انجام می‌دهد و سبب بزرگ شدن طحال شده است.
طحال می‌تواند به میزان زیاد بزرگ شود و حتی با معاینه بالینی بیمار و لمس تورم شکم در ناحیه سمت چپ بدن پشت معده تشخیص داده شود.
کارشناسان طب سنتی اعتقاد دارند مصرف برخی مواد غذایی بویژه خوراکی‌های با طبع سرد، شور و ترش می‌تواند سبب بزرگ شدن طحال و در نهایت آسیب دیدن کبد شود.
بیماری‌های طحال و بزرگ شدن آن می‌تواند سبب ابتلای افراد به انواع عفونت‌ها شود، همچنین انرژی پایین برای فعالیت ها، کمک خونی، بی اشتهایی، افزایش وزن بدن، مشکل در هضم مواد غذایی و نیز جریان خون نامنظم، به همین دلیل افراد باید مراقبت خاصی ازسیستم لنفاوی خود بویژه طحال داشته باشند.
از جمله علائم بزرگ شدن طحال میتوان موارد زیر را نام برد:
– سوء هاضمه یا احساس ناراحتی گوارشی پس از خوردن مواد غذایی
– احساس درد و حساسیت در اطراف ناحیه طحال، در سمت چپ بالای شکم
– احساس درد در شکم که تا شانه سمت چپ امتداد پیدا می‌کند
– درد هنگام تنفس عمیق
– پایین بودن سطح انرژی
– خستگی مزمن
– زردی پوست بدن بویژه صورت
– کم خونی
– کاهش وزن بدون علت
– عفونت‌های مکرر بویژه در ناحیه گوش، مجاری ادراری، تنفسی و یا عفونت‌های سینوسی
– خونریزی و بروز کبودی به میزان زیاد در بد
از جمله سایر عواملی که باعث بزرگ شدن طحال می‌شود موارد زیر را میتوان نام برد:
عفونت‌های باکتریایی، ویروس ها، انگل، استفاده ازمواد مخدر، رژیم غذایی سرشار از خوراکی‌های فست فود، تماس با مواد شیمیایی، مواد نگهدارنده، آفت کش ها، ابتلا به برخی سرطان ها، بیماری سیروز کبدی، اختلالات سیستم لنفاوی، واکنش‌های خود ایمنی مانند آرتریت، ضربه‌های فیزیکی به طحال یا آسیب (مانند آسیب‌های ورزشی)، داشتن زخم سالک، ابتلا به مالاریا و مواردی از این دست که عوامل جدید برای بزرگ شدن طحال هستند.
آزمایش خون، انجام سونوگرافی و سی تی اسکن بهترین راه‌ها برای شناسایی مشکل بزرگ شدن طحال هستند.
معمولاً پزشکان انواع راهکارهای درمانی مانند مانند درمان‌های دارویی، تغییر در رژیم غذایی، از بین بردن عوامل عفونت زا و نیز درمان بیماری‌های زمینه‌ای را ابتدا انجام می‌دهند و تنها درصورتی که هیچ چاره‌ای وجود نداشته باشد طحال را با جراحی از بدن خارج می‌کنند.
در بیشتر موارد نیازی به خارج کردن طحال نیست و با اقدامات درمانی بیماری کنترل می‌شود، اما چنانچه پزشک چاره‌ای جز خارج کردن این عضو نداشته باشد فرد باید پس از آن مراقبت دقیقی از سلامت خود انجام دهد، زیرا بدن او نمی‌تواند در برابر بسیاری از بیماری‌ها از خود مقابله کند.
کارشناسان به افرادی که دچار مشکل بزرگ شدن طحال هستند توصیه می‌کنند علاوه بر رعایت رژیم غذایی سالم به طور روزانه ورزش انجام دهند، زیرا این کار باعث بهبود گردش گردش خون و کمک به سلامت طحال می‌شود.
علائم سرطان طحال
علایم سرطان طحال، مبهم هستند و بسیار شبیه علایم سرماخوردگی می باشند:
– احساس درد و پری در قسمت فوقانی چپ شکم : درد شکم به دلیل بزرگ شدن طحال ایجاد می شود .
– احساس خستگی : خستگی می تواند در اثر کاهش تعداد گلبول های قرمز خون باشد .
– تب و لرز : پزشکان علت بروز تب را در اثر ناتوانی طحال در تولید لنفوسیت ها می دانند، زیرا لنفوسیت ها با عفونت ها مبارزه می کنند .
-درد استخوان و درد مفاصل
– خونریزی
– کبودی نقاط مختلف بدن
– ابتلا به عفونت های مکرر
– فرد در طول شب عرق می کند
– ورم گره های لنفاوی
– کاهش وزن بدون علت
– کاهش اشتها : در نتیجه با گذشت زمان، فرد مبتلا دچار کاهش وزن می شود.
– خارش پوست : خارش های شدید دست و پا یکی دیگر از علائم سرطان طحال می باشد و ممکن است در طول شب بدتر شود . این علامت می تواند در اوایل بروز بیماری ایجاد شود .
تذکر
این علایم در بیماری های دیگر نیز رخ می دهند، بنابراین تشخیص قطعی این بیماری بر اساس علایم با پزشک می باشد. پزشک با بررسی دقیق فرد و انجام آزمایش های مختلف، تشخیص قطعی را خواهد داد .
علایم خطرناک سرطان طحال
اگر با هر یک از علایم زیر مواجه شدید، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
– کبودی لب ها و ناخن ها
– تغییر سطح هوشیاری (مثلا به پرسش های فرد امدادگر جواب ندهد و یا جواب های بی ربط بدهد)
– تغییر در وضعیت روحی به شکل ناگهانی مثلا فرد به شکل ناگهانی دچار خواب آلودگی و هذیان گویی و توهم شود
– درد قفسه سینه و تپش قلب
– تب بالا
– ضربان تند قلب
– درد شدید شکم
– مشکلات تنفسی از جمله تنگی نفس و خس خس سینه
عوامل بروز سرطان طحال
– افزایش سن
– برخی بیماری های عفونی
– تضعیف سیستم ایمنی بدن توسط بیماری هایی مثل ایدز، مصرف داروهای پیوند عضو
– ابتلا به سرطان های مختلف و تحت درمان بودن برای آنها مثل شیمی درمانی
– قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص
– سابقه خانوادگی ابتلا به لنفوم و لوسمی
– سابقه ابتلا به بیماری های خونی
– قرار گرفتن در معرض اشعه
درمان های سرطان طحال
-شیمی‌درمانی
-پرتودرمانی
-پیوند سلول‌های بنیادی
پزشک شما گزینه‌های درمانی و نتایج مورد انتظار هر یک را برای شما توضیح می‌دهد. شما و پزشکتان می‌توانید همراه با یکدیگر برنامه‌ای درمانی برای درمان سرطان طحال تهیه کنید که مناسب نیازهای شما باشد.
ممکن است پزشک، شما را به یک متخصص طحال ارجاع دهد، یا اینکه خود شما از وی بخواهید پزشک متخصصی را معرفی کند. متخصصانی که در درمان لنفوم هوچکین فعالیت دارند شامل متخصص خون‌شناسی، متخصص سرطان‌شناسی (اونکولوژی) و متخصص پرتودرمانی هستند. پزشک ممکن است یک متخصص خون را به شما معرفی کند که در زمینۀ درمان لنفوم هوچکین تخصص دارد. اغلب، چنین پزشکانی با مراکز آموزشی همکاری دارند. ممکن است یک پرستار و یک متخصص تغذیۀ معتبر نیز عضو گروه بهیاری شما باشند.بدین گونه میتوان به درمان سرطان طحال پرداخت.
عمل جراحی برداشتن طحال (اسپلنکتومی)
اسپلنکتومی در اصطلاح یک عمل جراحی است که برای برداشتن طحال استفاده می‌شود. امروزه دو روش مختلف برای این جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارت از جراحی باز سنتی با ایجاد یک شکاف کامل بر روی بدن و جراحی لاپاراسکوپی است که در آن برای برداشتن طحال چند شکاف بسیار کوچک روی بدن ایجاد می‌گردد.
موارد استفاده از اسپلنکتومی
اسپلنکتومی یا عمل جراحی برداشتن طحال ممکن است در شرایط زیر برای بیمار مورد استفاده قرار گیرد:
تشکیل لخته خونی
پرکاری طحال: در این شرایط طحال بیش از حد لازم فعالیت کرده و باعث وارد شدن آسیب به سلول‌های سالم خون می‌شود.
اسپلنومگالی: بزرگ شدن طحال
سرطان طحال
پرفشاری وریدی: در این شرایط رگ اصلی خون که به کبد وارد می‌شود دچار فشار خون بسیار بالا می‌گردد. این شرایط ممکن است با بسیاری از دلایل مختلف در ارتباط با عملکرد کبد ارتباط داشته باشد که برای مثال در این زمینه میتوان از ابتلا به سیروز یا سرطان نام برد.
سیروز کبد: یک بیماری مزمن کبدی است که در آن بافت آسیب‌دیده با بافت اسکار جایگزین می‌شود. به این ترتیب خون نمی‌توان به راحتی در کبد جریان پیدا کند و این شرایط باعث پرفشاری وریدی می‌شود.
لنفوم یا سرطان بافت لنفاوی: این نوع سرطان باعث بزرگ شدن طحال و اسپلنومگالی می‌شود.
پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (Idiopathic thrombocytopenic purpura)
آنمی اسفروسیت (spherocytic anemia): این نوع از آنمی (کم‌خونی) زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های خونی شکننده شده و در هنگام عبور از طحال دچار آسیب شوند. این نوع کم‌خونی را میتوان با استفاده از عمل جراحی اسپلنکتومی درمان کرد.
آنمی همولیتیک (hemolytic anemia): برخی از انواع آنمی (کم‌خونی) همولیتیک که در آن سلول‌های قرمز خون قبل از بلوغ توسط بدن از بین می‌روند را میتوان با عمل جراحی اسپلنکتومی درمان کرد.
عمل جراحی اورژانسی طحال
در شرایط اورژانسی، احتمالاً عمل جراحی اسپلنکتومی یا برداشتن طحال غیر قابل اجتناب است. در اکثریت مواردی که این عمل جراحی به‌طور اورژانسی برای نجات جان بیمار انجام می‌شود، کبد در نتیجه وارد شدن ضربه دچار آسیب شده است. طحال پر از رگ‌های خونی است و با توجه به این شرایط به سادگی دچار خونریزی می‌شود.
به این ترتیب اگر نتوان با استفاده از سایر روش‌ها خونریزی را متوقف کرد، لازم است از عمل جراحی برای خارج کردن طحال استفاده شود و در غیر این صورت ممکن است خونریزی باعث مرگ بیمار شود. تصادف با اتومبیل یکی از دلایل معمول برای آسیب‌دیدگی طحال است.
پارگی خود به خود طحال زمانی ایجاد می‌شود که این اندام بدون دلیل مشخص دچار پارگی و خونریزی گردد. این شرایط در موارد نادر در بین افراد مشاهده می‌شود و در بسیاری از مواقع نیاز به عمل جراحی اورژانسی برای خارج کردن طحال دارد.
جراحی لاپاراسکوپی
اسپلنکتومی را میتوان از طریق لاپاراسکوپی یا با استفاده از تکنیک باز بر روی بیمار انجام داد. با وجودی که در اکثر عمل‌های جراحی کل طحال خارج می‌شود، گاهی اوقات ممکن است برای درمان بیمار نیاز به برداشتن بخشی از طحال وجود داشته باشد.
این عمل جراحی با استفاده از مواد بی‌هوشی برای بیمار شروع می‌شود. هنگامی که فرآیند بی‌هوشی کامل شد، عمل جراحی آغاز می‌شود. به این ترتیب معمولاً پنج شکاف کوچک ۲ تا ۳ سانتیمتری در ناحیه سمت چپ زیر دنده‌ها ایجاد می‌گردد. جراح در ادامه می‌تواند از طریق این شکاف‌ها یک لاپاراسکوپ را به بدن بیمار وارد کند. از سایر شکاف‌های ایجاد شده به این منظور برای وارد کردن ابزارهای جراحی و خارج کردن طحال استفاده می‌شود.
در طول عمل جراحی، جراح فضای داخل بدن بیمار را با دوربین مشاهده می‌کند، زیرا در این شرایط به خاطر کوچک بودن شکاف‌ها امکان مشاهده مستقیم محل تحت درمان توسط جراح وجود ندارد.
طحال دارای تعداد زیادی رگ‌های خونی است و به همین خاطر جراح رگ‌های خونی وارد شده به طحال و خارج شده از آن را پیدا کرده و از گیره‌های مخصوص برای انسداد دائم جریان خون در طحال استفاده می‌کند. در ادامه طحال از بخش‌های نگهدارنده و سایر اندام‌های بدن جدا می‌شود.
هنگامی که طحال در محل آزاد شد، امکان قرار دادن آن در یک کیسه استریل و خارج کردن آن از بدن از طریق یکی از شکاف‌های ایجاد شده وجود خواهد داشت. در صورت نیاز، جراح می‌تواند مقدار کمی شکاف‌های ایجاد شده را باز کند تا به این ترتیب خارج شدن طحال از آنها به راحتی امکان‌پذیر گردد. به این ترتیب خروج طحال از بدن بیمار به صورتی انجام می‌شود که هیچ‌یک از اجزای آن جدا نشده و در حفره شکم باقی نمانند. در حقیقت باقی ماندن تکه‌های طحال در حفره شکم می‌تواند باعث ایجاد عفونت شدید و مشکلات بعدی برای بیمار شود.
هنگامی که طحال خارج شد و جراح علائمی از ادامه خونریزی در بدن مشاهده نکرد، ابزارهای مورد استفاده برای عمل جراحی از بدن بیمار خارج شده و شکاف‌ها بسته می‌شوند. برای بستن این شکاف‌ها جراح می‌تواند از چسب مخصوص جراحی، نوارهای استریل (نوارهای کوچک دارای قابلیت چسبندگی)، یا در برخی موارد نادر گیره و بخیه استفاده کند.
جراحی باز
استفاده از جراحی باز برای خارج کردن طحال بسیار مشابه عمل جراحی لاپاراسکوپی بوده و این دو روش فقط از یک جنبه با یکدیگر تفاوت زیاد دارند. در حقیقت برای انجام عمل جراحی باز از شکاف‌های با طول ۴ تا ۵ اینچ استفاده شده و جراح می‌تواند به صورت مستقیم کل ناحیه تحت درمان را مشاهده کند.
این روش به‌طور خاص زمانی استفاده می‌شود که نیاز به خارج کردن کل طحال از بدن بیمار وجود داشته یا طحال فرد بزرگ شده باشد. به این ترتیب احتمالاً شکاف‌های کوچک ایجاد شده در عمل جراحی لاپاراسکوپی به مقدار کافی برای خارج کردن طحال از بدن بیمار بزرگ نخواهند بود. علاوه بر این در صورتی که طحال به شدت دچار آسیب‌دیدگی شده باشد، احتمالاً بهتر است از عمل جراحی باز برای برداشتن طحال استفاده شود تا به این ترتیب جراح بتواند دید بهتری نسبت به ناحیه تحت درمان داشته و خونریزی ایجاد شده در اندام‌ها را سریع‌تر از روش لاپاراسکوپی کنترل کند.
بهبودی پس از عمل جراحی اسپلنکتومی
بهبودی پس از عمل جراحی اسپلنکتومی در بین افراد به شدت متفاوت می‌باشد، زیرا دلیل انجام این عمل جراحی در بین آنها متفاوت است. به هر حال صرف نظر از دلیل انجام این عمل جراحی، هنگامی که بیمار از حالت بی‌هوشی خارج شود، ممکن است مقداری درد در سمت چپ ناحیه شکم خود داشته باشد. علاوه بر این ممکن است پس از جراحی برای بیمار از یک لوله مخصوص به نام لوله نازوگاستریک (nasogastric tube) یا لوله بینی استفاده شده باشد. این لوله به بینی بیمار وارد شده و به مری و معده بیمار می‌رسد و می‌تواند از تجمع اسید معده جلوگیری کرده، حالت تهوع و استفراغ بیمار را پس از عمل جراحی کاهش دهد. لوله بینی معمولاً با گذشت یک یا دو روز از عمل جراحی از بینی بیمار خارج خواهد شد.
معمولاً افراد بیمار می‌توانند با گذشت ۴۸ تا ۷۲ ساعت از این عمل جراحی در صورت انجام آن با استفاده از روش لاپاراسکوپی از بیمارستان مرخص شده و به خانه بازگردند. این شرایط در حالی است که در موارد استفاده از عمل جراحی باز طول مدت بستری بیمار طولانی‌تر خواهد بود و اغلب تا یک هفته ادامه خواهد داشت. توجه داشته باشید اکثر افراد می‌توانند فعالیت‌های عادی خود را با گذشت ۴ تا ۶ هفته پس از عمل جراحی شروع کنند. به هر حال، افرادی که نیازمند برداشتن طحال پس از آسیب‌دیدگی‌های شدید همچون تصادف رانندگی هستند، احتمالاً می‌بایست به خاطر آسیب‌دیدگی‌های اضافی ایجاد شده به مدت طولانی‌تر در بیمارستان باقی بمانند. در حقیقت در برخی موارد، آسیب وارد شده به طحال ناچیزترین مشکل ایجاد شده برای فرد در مواردی مثل تصادف با اتومبیل می‌باشد.