در سال 1900 لیشمن دامپزشک فرانسوی در طحال سربازی که از تب دام دام در هندوستان مرده بود، اجسام بیضی شکلی را درداخل سلولهای بزرگ (ماکروفاژ) مشاهده کرد و نشان داد که عامل بیماری کالا آزار، نوعی پروتوزوآ می باشد و به افتخار این کشف نام بیماری لیشمانیوز بر روی آن نهاده شد.
میتوان ليشمانيازيس را كيي از بيماريهاي آزاردهنده در جنوب ايران توصیف کرد كه به سه حالت ليشمانيوز جلدي، احشايي و جلدي- مخاطي ديده مي شود.
عامل بیماری:
عامل، انگل تک یاخته ای از جنس لیشمانیا Leishmania است که انواع مختلفی دارد. لیشمانیوز جلدی یا سالک بوسیله لیشمانیا تروپیکاL.Tropica و لیشمانیا ماژور L.Major ایجاد می شود که میتواند زخم پوستی خوش خیمی را ایجاد کند.دلیل نامگذاری آن به سالک نیز به خاطر بهبودی خود به خودی و یک ساله آن می باشد. سالک در اغلب نقاط ایران دیده می شود.لیشمانیا دونووانی L.donovani به همراه لیشمانیا اینفانتوم L.infantum نیز عامل بیماری کالاآزار و یا لیشمانیوز احشایی می باشند.
این انگل در بدن میزبان مهره دار از جمله انسان در داخل سلولهای بیگانه خوار سیستم رتیکولوآندتلیال به خصوص ماکروفاژها رشد و تکثیر پیدا می کند.بشکل گرد یا تخم مرغی با اندازه 2 تا 4 میکرون( و در میزبان پشه خاکی که ناقل بیماری است و هم چنین در محیط کشت بشکل انگلی دراز ، دوکی شکل و متحرک دیده میشود.
ناقل بیماری :
ناقل بیماری پشه ماده ریزی است بنام پشه خاکی از جنس فلبوتوموس phlebotomus یا لوتزومیا Lutzomyia می باشد.
پراكندگي ليشمانيازيس
در سرتاسر دنیا بروز موارد جديد در سال ، حدود 2 ميليون نفر است1/5 ميليون ليشمانياي جلدي و نیم میلیون نفر ليشمانياي احشايي. لیشمانیوز احشایی قادر به ایجاد اپیدمی های وسیع می باشد و با توجه به این که میزان کشندگی بیماری در موارد تشخیص داده و درمان شده بین ۵ تا ۱۰ درصد و در موارد درمان نشده ۱۰۰% می باشد لذا تشخیص و درمان آن بسیار حائز اهمیت است.
ابتلاء به لیشمانیوز پوستی از شدت کمتری برخوردار می باشد، ولی همان طور که اشاره شد میزان شیوع آن بسیار بیشتر از نوع احشایی میباشد و به خاطر جنبه روانی واجتماعی به دلیل ظاهر زننده آن که بیماری ایجاد می کند تشخیص به موقع حائز اهمیت است.
بيماريهاي ليشمانيايي
ليشمانيازيس احشايي ( كالا آزار )
بيماري با تب و بيقراري شروع شده و با تحليل رفتن و بزرگي طحال و كبد ادامه يافته و در نهايت پس از 3- 2 سال موجب مرگ بیمار مي شود. در بعضي از موارد فرم حاد، بیماری با لرز و تب بالا خود را نشان داده و در نهايت طی 6 تا 12 ماه موجب مرگ بیمار ميگردد . علت مرگ معمولا در اثر عفونت هاي ثانويه باکتریایی و قارچی است.
البته بعضي از عفونت ها هم خود بخود بهبود مي يايند
. ليشمانيازيس جلدي
تروپ كيا و ليشمانياماژور بعد از گزش پشه خاكي ماده آلوده ،ابتدا سبب ایجادیک برجستگي جوش مانند ( نودول ) كه ناشي از تجمع سلول هاي پلاسمايي ، لنفوسيت و ماكروفاژهاست شده ودر ادامه برجستگي گسترش می یابد.
ليشمانيا ماژوردر مناطق روستايي و به صورت مرطوب و ليشمانيا تروپكيا معمولا در شهرها و به صورت خشک بروز مي یابد. به این صورت که در محل جوش زخمي به اندازه 3- 1 سانتي متر شکل مي گيرد. انگل ها در زخم تكامل يافته پراكنده اند، اما می توان آنها را در ناحيه حاشيه اي زخم راحت تر پیدا کرد
ليشمانيازيس جلدي عهد جديد
این نوع لیشمانیا در اثر ليشمانيا شاگاسي كه ايجاد بيماري احشايي مي كند، ليشمانيا گروه مكز كيي كه ايجاد جراحت خود بهبودي يابنده پوستي مي كنند و گروه ليشمانيا برازيلنيسیس كه ايجاد جراحات جلدي و مخاطي-جلدي م كينند، ایجاد میگردد.
كانون هاي سالك در كشور
1- در نوع شهري عمدتا شهرهای تهران ، مشهد ، شيراز ، نيشابور و كرمان کانون این بیماری هستند.
2-درنوع سالك روستايي نقاطي از استان اصفهان جنوب استان فارس، خراسان، مازندران، خوزستان، ايلام، بوشهر و هرمزگان درگیر این بیماری هستند.
بيماري در كشور اكثرا از نوع روستايي بوده و بالاترين ميزان شيوع بيماري در اواسط پائيز تا اواسط زمستان مي باشد.

منبع:دوماهنامه ی اختصاصی آوای آزمایشگاه