عفونت لیشمانیا ماژور در اغلب نژادهای خالص موش نمای بالینی شبیه سالک در انسان ایجاد می کند با تلقیح زیر جلدی لیشمانیا ماژو ر ، ضایعه ای در محل تلقیح ایجاد می گردد که در عرض چند هفته کاملاًبهبود یافته و حیوان در برابر عفونت بعدی مصون می گردد . این نژادهای موش را اصطلاحاً مقاوم می نامند . در مقابل در نژاد BALB/c عفونت لیشمانیا ماژور باعث ایجاد غیر بهبود یابنده ای می شود که در نهایت سیستمیک می گردد که شبیه بیماری کالا آزار در انسان می باشد و صد در صد حیوانات عاقبتاً می میرند . این نژاد موش را اصطلاحاً حسا س می نامند . عفونت تجربی موش بهترین مدل مطالعه شده یک بیماری عفونی برا ی توضیح پاسخ های ایمنی می باشد . مطالعات ایمنو لوژی فراوانی در لیشمانیوز انسانی انجام شده است و با اینکه آزمونهای پیچیده ای در لیشمانیوز بکار گرفته شده استولی هنوز عامل یا عوامل ایمنولوژیکی که صد درصد مرتبط با مصونیت و بهبودی باشد تعریف نشده است آزمون پستی لیشمانین (LST) Leishmanin Skin Test یا Montenegro که شبیه تست مانتو است و ازدیاد حساسیت با واسطه سلولی را نشان می دهد . این آزمون در درصد بالایی(%۹۰) از افراد بهبود یافته مثبت است و در طول بیماری سالک از منفی به مثبت تغییر می کند و در شکل DCL بیماری و کالاآزار معمولاًمنفی است . لازم به ذکر است که هنوز آزمون پوستی لیشمانین مناسب ترینن آزمون بررسی وضعیت ایمنی افراد می باشد .
تحقیقات در مورد تولید و ارزیابی واکسن های نسل اول که منحصر به استفاده از انگل لیشمانیای کشته شده به تنهایی یا همراه با BCG بود در دنیای جدید و در دنیای قدیم تحت شرایط GMP تولید و در انسان و سگ مورد ارزیابی قرار گرفت . در دنیای قدیم واکسن از انگل لیشمانیا ماژور توسط موسسه واکسن و سرم سازی رازی به تولید انبوه رسید . ابتدا واکسن تجربی شامل لیشمانیای کشته بوسیله حررات ( ALM) مخلوط با مقدار کمی (۱/۰ دوز معمولی ) از واکسن سل BCG) ) در ایران و پاکستان و سودان مورد ارزیابی بالینی قرار گرفت . نتایج ارزیابی این واکسن نشان داد که اگر چه واکسن بی خطر است ، اما در برابر ابتلاء به لیشمانیوز (سالک ) مصونیت کافی ایجاد نمی نماید .
واکسن تجربی جدیدی در موسسه رازی حصارک ایران تولید گردیده است . این واکسن اثر بخشی بمراتب بیشتری دارد و انتظار می رود که در مقابل لیشمانیوز (سالک و کالاآزار ) مصونیت قوی تر ی ایجاد نماید . واکسن جدید همان واکسن لیشمانیای کشته شده قبلی است که با یاور(کمک کننده ) هیدرو کسید آلومینیوم بمنظور بالا بردن قدرت واکسن مخلوط گردیده است . هیدروکسید آلومنیوم یک یاور تقویت کنننده سیستم دفاعی است و به واکسن های مختلف نظیر کزاز و غیره اضافه می شود . این واکسن همچنین در موقع تزریق با واکسن سل ( BCG)به میزان یک دهم مقدار معمولی مخلوط می شود .
نتایج اولیه این واکسن جدید مخلوط با واکسن سل در حیوان و مرحله یک ارزیابی در انسان امید بخش بوده است و هم اکنون این واکسن در مرحله ارزیابی با استفاده از لیشمانیز اسیون است و نتایج آن به زودی مشخص می شود .
واکسن های نو ترکیب فراوانی مثل gp63، (PSA-2) gp46/M2، (LeIF) protein eukaryotic ribosomal Leishmania ، Leishmania activating C kinase proteinase(CPa) , (CPb) Cysteine, (LAcK) به عنوان کاندید ای واکسن هستند ولی تنها TrifusionTSA-LmSTI1 – LeIF که یک واکسن سه تایی Trifusion است در مدل مو ش نتا یج درخشانی داشته است گرچه در سگ در ایتالیا پاسخ ها
رضایت بخش نبود ولی تنها واکسن نو ترکیبی است که به مرحله یک ارزیابی انسانی در آمریکا رسیده است . در حال حاضر برروی DNA واکسن های کد کننده پروتئین شوک گرمائی سیستئین پروتئینازهای a , b و بعضی دیگر از پروتئین های گونه های مختلف لیشمانیا ، تحقیقاتی در حال انجام می باشند . این تحقیقات هنوز در مراحل تجربی و بررو ی مدلهای حیوانی انجام می شوند که در مواردی نیز با نتایج رضایت بخشی همراه بوده اند .با توجه به تظاهرات بالینی کاملاًمتفاوت وتنوع و پیچیدگی اپیدمیولوژی لیشمانیوز ، روش های کنترل این بیماری در مناطق مختلف یکسان نیست و استراتژی واحدی برای کنترل این بیماری وجود ندارد مگر آنکه واکسن موثری علیه این بیماری تهیه گردد .
دلایل متعددی محققین را برای پژوهش در زمینه تولید واکسن ترغیب می کند از جمله ایجاد مصونیت دائمی بعد از بهبودی از زخم سالک ، امکان مطالعه واکسن در مدل های حیوانی ، امکان کشت پرو ماستیگوت گونه های لیشمانیا به صورت خالص و نیز اینکه معمولاًافراد بومی که در مناطق آندمیک بیماری زندگی می کنند بیش از یک بار به لیشمانیوز مبتلا نمی شوند و بیماری در این افراد خفیف تر است . ولی با وجوداین و تلاشهای نسبی جهان و اینکه تولید و ارزیابی واکسن لیشمانیوز جزو اولویت ها ی سازمان بهداشت جهانی در دهه اخیر بوده است .
واکسن متنوعی علیه لیشمانیوز طراحی شده اند ولی موثرترین روش پیشگیری از سالک استفاده از واکسن زنده یعنی لیشمانیز اسیون بوده است ، واکسن های زنده ضعیف شده تاکنون کارآیی لازم را نشان نداده اند ولی درآ ینده نزدیک شاهد مراحل تولید وارزیابی نسل جدید واکسن های زنده ضعیف شده با دستکاری های ژنتیکی خواهیم بود . هنوز هیچ واکسنی علیه هیچ یک از انواع لیشمانیوز انسانی وجود ندارد