اناتومی و بافت شناسی غده:

تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در جلوی گردن درست در بالای نای واقع شده است. واحدهای ترشحی غده تیروئید فولیکول ها هستند که یک ماده غیر شفاف به نام کولوئید را در بر می گیرند که حاوی تیروگلوبین و مقدار کمی تیرو البومین ید دار است. این غده حاوی سلول های پارا فولیکولر نیز هست که کلسی تونین را ترشح می کنند .

عملکرد تیروئید:

غده تیروئید دو هورمون اصلی به نام تیروکسین و تری یدو تیرونین و مقدار کم rT3و MIT و DIT را نیز می سازد.

مراحل سنتز هورمون :

شامل سه مرحله ی اصلی تغلیظ ید ، اکسیداسیون یدید و اضافه شدن ید به تیروزین است .

نحوه کنترل هورمون ها:

برای ترشح این دو هورمون ابتدا هورمون TRH از هیپوتالاموس تولید و بر روی هیپوفیز اثر کرده و تیرو تروپ های هیپوفیز هورمون TSH را تولید و ترشح می کنند که سنتز هورمون ها و ازاد شدن هورمون های تیروئیدی را کنترل می کنند ؛ که افزایش غلظت هورمون های تیروئیدی باعث اثر مهاری بر روی پاسخ هیپوفیز به TRH می شود و برعکس .

نحوه ی انتقال در پلاسما :

بخش عمده این هورمون ها به صورت متصل به پروتئین های TGB و TBPA در خون حمل می شوند و بخش کمی به صورت آزاد در پلاسما اند .

مکانیسم اثر بر سلول هدف:

هورمون های تیروئیدی از طریق مکانیسم هسته ای اثر خود را اعمال می کنند .

بیماری های مربوطه :

کم کاری تیروئید – پرکاری تیروئید – بزرگی غده تیروئید – ندول ها (توده) و کانسر(سرطان) تیروئید – التهاب تیروئید.

روش های اندازه گیری هورمون:

سطح TSH در پاسخ به تغییرات T3 و T4 آزاد تغییر می کند؛ .پس ابتدا باید مشخص شود که آیا TSH طبیعی است یا نه ! غیر طبیعی بودن TSH باید به وسیله اندازه گیری سطح هورمون تیروئید در گردش پیگیری شود . در حال حاضر روشهای RIA برای تعیین T3 وT4 و توتال به طور وسیع استفاده می شوند .

روشهای اندازه گیری هورمون آزاد :

الف) مستقیم :

۱- جداسازی فیزیکی بخش آزاد هورمون به وسیله اولترا سانتریفوژ یا دیالیز تعادلی(بهترین روش اندازه گیری سطح آزاد هورمون).

۲-رقابت میان هورمون تیروئید آزاد با T4نشاندار رادیو اکتیو .

ب) غیر مستقیم :

محاسبه اندلکس T3 وT4 آزاد: میزان جذب رزینی × هورمون کل = اندلکس هورمون

ابتدا هورمون نشاندار را به نمونه مورد آزمایش اضافه می کنند. بسته به میزان جایگاه خالی پروتئین حامل هورمون ، هورمون نشاندار به جایگاه پروتئینی متصل می شود. بعد رزین را اضافه می کنند تا هورمون های نشاندار باقی مانده به آن متصل شوند. میزان اتصال T3 نشاندار به رزین هنگامی افزایش می یابد که مکان های اتصالی اشغال نشده ی پروتئین ها ، کاهش یافته باشند.

مقادیر طبیعی هورمون سرم :

میزان نرمال سرمی T4 بین ۵ تا ۱۲ mg/dl

میزان نرمال سرمی T3 بین ۱۱۵ تا ۱۹۰ mg/dl

آناتومی و بافت شناسی غده ی تیروئید :

تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در جلوی گردن درست در بالای نای واقع شده و وزن آن در انسان بالغ ۱۵ تا ۲۰ گرم است . غده تیروئید از دو لوب تشکیل شده است که با یک نوار بافتی نازک (ایسموس) به هم مرتبط شده اند . ضخامت و پهنای هر لوب ۲-۲/۵ cm و طول هر یک ۴ cm است . طول و عرض ایسموس ۲ cm و ضخامت آن ۰/۵ mm است . واحد های ترشحی غده تیروئید فولیکول ها هستند که حاوی یک لایه ی خارجی مرکب از سلول های اپی تلیال می باشند که بر روی یک غشای پایه قرار گرفته و یک ماده ی غیر شفاف به نام کولوئید را در بر می گیرند که کولوئید حاوی تیروگلوبین و مقدار کمی تیرو آلبومین ید دار است . بافت پشتیبان که حاوی عروق خونی و رشته های عصبی خود مختار است فولیکول ها را در بر گرفته است . این غده حاوی سلول های (c) یا پارا فولیکولر نیز هست که هورمون پلی پپتیدی کلسی تونین را تولید می کنند که یا داخل تیغه ی پایه ی فولیکولی محصور شده اند و یا به صورت گروهی در فضاهای بین فولیکولی وجود دارند .

عملکرد تیروئید :

غده تیروئید دو هورمون به نام های تیروکسین (تترا یدو تیرونین) (T4 ) و تری یدوتیرونین (T3 ) و مقدار کمی از هورمون های غیر فعال ((rT3 و مقادیر ناچیزی مونویدوتیروزین (MIT) و دی یدوتیروزین (DIT) که پیش ساز های T3 و T4 هستند را می سازد و به وسیله جریان خون در بدن پخش و بر روی سلول ها و بافت های مختلف اثر می گذارند . مراحل سنتز هورمون ها و نحوه ی کنترل آنها:

هورمون های تیروئید از این لحاظ منحصر به فرد هستند که برای فعالیت بیولوژیکی خود نیاز به عضو کمیاب ید دارند . غده تیروئید باید ترکیب ید را سنتز کند که این سنتز در مولکول تیرو گلوبین انجام می گیرد .

بیوسنتز تیروگلوبین : تیروگلوبین ماده پیش ساز T3 و T4 ، یک پروتئین گلوکوزیله ی بزرگ و ید دار است . تیروگلوبولین از دو زیر واحد تشکیل شده است که در ساختمان آن ۱۱۵ ریشه ی تیروزین وجود دارد که هر یک می تواند جایگاه اضافه شدن ید باشد .حدود ۷۰% ید موجود در تیرو گلوبین به شکل ترکیبات پیش ساز غیر فعال MIT و DIT بوده و حدود ۳۰ % به شکل ریشه های یدوتیرونیل T3 و T4 می باشد .

هیدرولیز تیروگلوبولین : طی مدت چند دقیقه پس از تحریک غده تیروئید توسط ، TSH یا cAMP میکرو ویلوس های غشای رأسی سلول به طور قابل توجهی افزایش یافته و تیروگلوبین در این فرایند وابسته به میکروتوبول ها به دام می افتد ؛ که به دنبال پینوسیتوز به داخل سلول فولیکولی باز می گردد. این فاگوزوم ها به لیزوزوم متصل شده و تشکیل فاگولیزوزوم را می دهند. که در آنجا آنزیم های پروتئاز و پپتیداز مختلف تیروگلوبین را هیدرولیز کرده و اسیدهای آمینه ی یدوتیرونین را آزاد می کنند . T3 و T4 احتمالا از طریق یک فرایند تسهیل شده از قسمت قاعده ای سلول به داخل خون آزاد می شوند. ید موجود در MIT و DIT نیز توسط آنزیم د یدیناز جمع آوری می شود .

تغلیظ ید : غده تیروئید می تواند یدید در برابر یک گرادیان الکترو شیمیایی قوی تغلیظ کند که این فرایند وابسته به انرژی بوده و با پمپ سدیم- پتاسیم ATPase ارتباط دارد که ید را به صورت-I وارد سلول های خود می کند .نقل و انتقال ید ها به داخل تیروئید توسط آنیون هایی نظیر تیوسیانات ( SCN–) و پر کلرات ( (CLO4- پرتگنتات (- (TcO4 مهار می شود .

اکسیداسیون یدید : تیروئید تنها بافتی است که می تواند یدید را برای ایجاد ظرفیت بالاتر اکسیده کند .که این مرحله به وسیله یک پر اکسید حاوی هم در سطح مجرای سلول فولیکولی صورت می گیرد .آنزیم تیروپراکسیداز به پر اکسید هیدروژن به عنوان عامل اکسید کننده نیاز دارد .H2O2 توسط یک آنزیم وابسته به NADPH تولید می شود .تعدادی از ترکیبات اکسیداسیون یدید را مهار کرده و مانع از وارد شدن در ترکیبات MIT و DIT می شوند.

اضافه شدن ید به تیروزین : یدید اکسیده شده با ریشه های تیروزیل در ساختمان تیروگلوبین و احتمالا با دخالت آنزیم تیروپراکسیداز واکنش انجام می دهد . ابتدا موقعیت ۳ حلقه آروماتیک و سپس موقعیت ۵ آن ید دار می شود تا به ترتیب MIT و DITبدست آید .

جفت شدن ریشه های یدوتیروزیل : جفت شدن دو مولکول DITبرای تشکیل T3 در مولکول تیروگلوبولین صورت می گیرد .

نحوه ی کنترل :

برای ترشح این دو هورمون ابتدا هورمون آزاد کننده ی تیروتروپین (TRH) که یک تری پپتید است در هیپوتالاموس تولید می شود که TRH بر روی تیروتروپ های هیپوفیزی اثر کرده و سنتز و رها سازی TSH را تحریک می کند . TSH هم چنین اندازه و تعداد سلول های فولیکولی تیروئید را کنترل می کند . افزایش غلظت هورمون های تیروئیدی باعث یک اثر مهاری بر روی پاسخ هیپوفیز به TRH می شود ( پس نورد منفی )

نحوه ی انتقال در پلاسما :

بخش عمده این هورمون ها به صورت متصل به دو پروتئین اتصالی اختصاصی به نام های :گلوبولین متصل شونده به تیروکسین (TGB) و پره آلبومین متصل شونده به تیروکسین (TBPA) در گردش خون منتقل می شوند که میل ترکیبی TBG برای اتصال به T3 و T4 ، صد برابر TBPA است که در شرایط طبیعی TGB از طریق پیوند های غیر کوالان تقریبا به تمام T3 و T4 موجود در پلاسما انتقال می یابد ، بخش کمی از هورمون ها که به صورت غیر متصل و آزاد در پلاسما هستند مسئول فعالیت های بیولوژیک هستند .

مکانیسم اثر بر سلول هدف:

هورمون های تیروئیدی از طریق مکانیسم هسته ای اثر خود را اعمال می کنند : هورمون های تیروئیدی به گیرنده های خاصی با میل ترکیبی بالا در هسته سلول هدف متصل می شوند . آنها هم چنین به جایگاه هایی با میل ترکیبی پایین در سیتو پلاسم نیز اتصال می یابند که این اتصال هورمون در سیتوپلاسم هورمونها را در مجاورت هسته نگه می دارد . نقش اصلی T3 و T4 افزایش کلی سنتز پروتئین ها و ایجاد تعادل نیتروژن مثبت است . این هورمون ها همانند استروئید ها از طریق افزایش یا کاهش رونویسی ژن ها باعث القا یا تو قف تولید پروتئین ها می شوند .که T3 و T4 فاکتور با عملکرد trans کمپلکس هورمون- گیرند ه است .که در هسته جای دارد و عنصر پاسخ به هورمون موجود در DNA با عملکرد Cis که به این کمپلکس اتصال می یابد ، توالی مرکزی AGGTCA~~~~AGGTCA می باشد .

اثرات بیوشیمیایی :

الف) کنترل سوخت و ساز بدن

ب) حفظ سلامت پوست و مو

ج) اثر بر تحریک پذیری سیستم عصبی

د) همکاری با دیگر غدد درون ریز (بدون مجرا)جهت نگهداری تعادل هورمونی بدن

ه) کنترل رشد بدن و تکامل ذهنی در خردسالان

و) انباشته شدن ید در بدن

اثرات بیولوژیکی :

شامل کنترل سرعت پایه ی متابولیک و تولید کالری از طریق افزایش مصرف اکسیژن در بافت به وسیله ی اثر هورمون تیروئید بر روی نقل و انتقال غشایی و افزایش متابولیسم میتوکندریایی می باشد . این هورمون ها برای تکامل عصبی ، رشد طبیعی و بلوغ جنسی در پستانداران ضروری هستند .از دیگر اعمال آنها : تحریک فعالیت آدرنرژیک به همراه افزایش ضربان قلب و قابلیت انقباض عضله قلب ، تحریک سنتز پروتئین و متابولیسم کربوهیدرات ها ، افزایش سنتز و تجزیه ی کلسترول و تری گلیسرید ها . افزایش نیاز به ویتامین ها و افزایش متابولیسم کلسیم و فسفر و افزایش حساسیت گیرنده های آدرنرژیک به کاتکول آمین هاست .

بیماری های مربوطه :

کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی):

دو نوع هیپوتیروئیدی وجود دارد : هیپوتیروئیدی اولیه :اغلب به وسیله ی بیماری یا درمان هایی که مستقیما بافت تیروئید را نابود کرده یا مانع از سنتز هورمون تیروئیدی می گردد و یا برداشته شدن کل یا قسمتی از غده تیروئید و یا نبود ید کافی در رژیم غذایی ایجاد می شود . هیپوتیروئیدی ثانویه : به علت آن دسته از بیماری های هیپوفیزی یا هیپوتالاموسی رخ می دهد . که باعث کمبود TSH و TRH یا هر دو آنها می شوند .که در هر دو نوع مقدار هورمون های تیروئیدی در خون کمتر از حد نرمال است .

پر کاری تیروئید (هیپر تیروئیدی):

عبارت است از یک حالت متابولیک که به علت افزایش هورمون های تیروئیدی به وجود می آید. که علل هیپر تیروئیدی دو دسته اند : ۱) آن هایی که با هیپر تیروئیدی ساده و افزایش تولید و ترشح هورمون های تیروئیدی همراه هستند . ۲) آن هایی که بدین گونه نمی باشند که از علل شایع افزایش فعالیت تیروئیدی می توان به هیپرپلازی منتشر توکسیک –گواتر مولتی ندولر سمی – آدنوم منفرد توکسیک اشاره کرد .

بیماری های خود ایمنی تیروئید :

بیشتر اختلالات تیروئید مانند پر کاری و کم کاری تیروئید مربوط به بیماری های خود ایمنی است. در بیماری های خود ایمنی بدن توانایی تشخیص بافت های خودی را از عوامل غیر خودی و بیگانه از دست می دهد و سیستم ایمنی بر علیه بافت های بدن پادتن می سازد و اشتباها به این بافت های حمله می کند . در این بیماری پادتنی که بر علیه تیروئید ساخته می شود ،موجب تخریب تدریجی تیروئید می شود و کم کاری تیروئید را ایجاد می کند. و یا موجب می شود تیروئید بیش از حد فعال شود و پرکاری تیروئید ایجاد شود

گواتر و توده های تیروئید:

گاهی اوقات غده تیروئید بزرگ می شود که ممکن است این حالت در اثر بیماری هاشیموتو، گریوز، یا در اثر کمبود ید یا عدم تعادل هورمون های تیروئیدی ایجاد شود که به بزرگی تیروئید گواتر گفته می شود .

التهاب تیروئید :

ممکن است غده تیروئید تحت تاثیر باکتری ها یا ویروس ها ملتهب شود و تیروئیدیت ایجاد شود. که علائم آن شامل تب و دردناکی غده و یا علائم پر کاری تیروئید باشد.

نحوه تشخیص بیماری (علائم و تست های بیوشیمیایی):

علائم هیپر تیروئیدی :کاهش وزن ، خستگی ، عصبی بودن ، تپش قلب ، نبض سریع ، بی نظمی های قاعدگی ، عدم تحمل گرما ، افزایش تعریق ، اسهال ، بی قراری ، ترمور ، ضعف عضلانی ، تغییرات چشمی (بیماری گریوز) ، بزرگی متعدد غده تیروئید .

علائم هیپو تیروئیدی : افزایش وزن ، به آسانی خسته شدن ، سستی و بی حالی ، عدم تحمل سرما ، ریزش مو ، یبوست ، افسردگی ، کند شدن رفلکس ها ، کندی ضربان قلب ، زمخت شدن صدا ،‌ پوست خشک تکه تکه ،‌ افزایش کلسترول ، چشمان پف آلود ، بی نظمی قاعدگی ، ضعف یا گرفتگی عضلانی .

تست های اندازه گیری غلظت هورمون :

تیروکسین تام (T4 ) ، تری یدوتیرونین تام (T3 ) ،برآورد T4 آزاد (FT4E) ،برآورد T3 آزاد (FT3E)‌ ، تست گلوبولین متصل شونده به تیروکسین (TGB) و تست پره آلبومین متصل شونده به تیروکسین (TBPA).

تست های مخصوص بیماران اتو ایمیون تیروئید:

آنتی بادی ضد تیرو گلوبولین TgAb، آنتی بادی ضد میکروزومی TMAb ، آنتی بادی های گیرنده ی TSH (TRAb) .

روشهای اندازه گیری هورمون :

سطح TSH در پاسخ به تغییرات T3 و T4 آزاد تغییر می کند .پس ابتدا باید مشخص شود که آیا TSH طبیعی ، مهار شده و یا افزایش یافته است . جز در موارد نادر ،‌ طبیعی بودن سطح TSH ، اختلال اولیه ی عملکرد تیروئید را رد می کند . روش های ایمنو رادیو متریک قادرند ، سطوح پایین میزان طبیعی را از مقادیر مهار شده ی TSH که در تیروتوکسیکوز دیده می شوند ، افتراق دهند . غیر طبیعی بودن TSH باید به وسیله ی اندازه گیری سطح هورمون تیروئید در گردش پیگیری شود . در حال حاضر روش های RIA برای تعیین T3 و T4 توتال به طور وسیع استفاده می شود . چون میزان اتصال هورمون به پروتئین ها و هم چنین مقدار پروتئین های حامل به عوامل متعددی وابسته است و از طرفی هورمون های آزاد در ارزیابی تیروئید مفید تر می باشند.

روشهای اندازه گیری هورمون آزاد :

الف) مستقیم :

۱- جداسازی فیزیکی بخش آزاد هورمون به وسیله اولترا سانتریفوژ یا دیالیز تعادلی

۲-رقابت میان هورمون تیروئید آزاد با T4نشاندار رادیو اکتیو .

ب) غیر مستقیم :

محاسبه اندلکس T3 وT4 آزاد .

مقادیر طبیعی هورمون سرم :

میزان نرمال سرمی T4 بین ۵ تا ۱۲ mg/dl

میزان نرمال سرمی T3 بین ۱۱۵ تا ۱۹۰ mg/dl