شرایط و بیماری‌هایی که توانایی تغییر رفتار، عادات و شخصیت ما را داشته باشند، همواره مورد توجه بوده‌اند، گاه در فیلم‌ها و کتاب‌ها و کمیک‌بوک‌ها نشانی از آنها می‌توان یافت و گاهی افسانه‌ها و واقعیت‌هایی از کاربرد سیاسی و نظامی آن در گوشه و کنار می‌خوانیم.
کنترل ذهن، آزمایش‌های روانشناسی، دستکاری گروهی Crowd manipulation، پروپاگاندا، شستشوی مغز، همه و همه، مطالبی هستند که در مورد آنها می‌شود ساعت‌ها مطلب خواند و تعمق کرد.
اما اگر گمان می‌کنید این کارها فقط از عهده دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ و سازمان‌های مخوف امنیتی برمی‌آید، سخت در اشتباهید! چنین کاری را حتی یک تک‌یاخته ساده هم می‌تواند با مغزهای ما بکند!
ده تا بیست درصد مردم انگلستان آلوده به عفونتی به نام توکسوپلاسما و به صورت کامل‌تر Toxoplasma gondii هستند. در ادامه این پست از این انگل با عنوان توکسوپلاسما و از عفونت با این تک‌یاخته به عنوان توکسوپلاسموز یاد می‌کنم.
یک گروه پژوهشی، به تازگی در تحقیقی متوجه شده‌اند که ابتلا به این عفونت می‌تواند میزان تولید دوپامین بدن را تحت تأثیر قرار دهد. یافته آنها، ثابت می‌کند که ابتلا به این انگل در پستانداران، می‌تواند سطح دوپامین بدن آنها را تغییر بدهد.
دوپامین یک میانجی عصبی بسیار مهم است که ترشح زیاد یا کم آن در اختلالات روانپزشکی مثل شیزوفرنی (روان‌گسیختگی)، بیش‌فعالی و پارکینسون نقش دارد. دوپامین مراکز لذت و پاداش مغز را متأثر می‌کند و باعث پاسخ احساسی ناشی از ترس هم می‌شود. بنابراین این تحقیق نشان می‌دهد که باید با نگرشی جدید این اختلالات روانی را در مناطقی که این عفونت شیوع دارد، درمان کرد.
این تحقیق، روی جوندگان انجام شده است، پژوهشگران متوجه شده‌اند که چگونه یک عفونت خاص می‌تواند رفتار این جانداران را تغییر بدهد. جالب است که این تغییر رفتار در راستای منافع این انگل‌ها هم صورت می‌گیرد! چرا که موشی که مبتلا به توکسوپلاسما شده است، ترس ذاتی خود را از گربه‌ها از دست می‌دهد و به این ترتیب احتمال گرفتار شدن و خورده شدن موش افزایش می‌یاد، به این ترتیب، انگل این شانس را پیدا می‌کند که به میزبان اصلی خود برگردد و چرخه حیاتش تکمیل شود!
این تحقیق توسط مؤسسه پژوهشی استنلی و مرکز پزشکی «دانهیل مدیکال تراست» پشتیبانی شده و توسط گروهی از دانشمندان دانشگاه لیدز به انجام رسیده است. این پژوهش تکمیل‌کننده یک تحقیق قبلی است که نشان می‌داد، ابتلا به توکسوپلاسما باعث کد شدن آنزیم‌های سازنده دوپامین در ژنوم جانداران می‌شود.
البته تاریخچه شک به رابطه توکسوپلاسموز با اختلالات روانی به سال ۱۹۵۳ برمی‌گردد و از آن زمان تحقیقات متعددی، نوعی رابطه، بین این دو را نشان می‌داد ولی تا زمان انجام این تحقیق تازه، دانشمندان نتوانسته بودند نشان دهند که توکسوپلاسما از طریق افزایش تولید دوپامین است که اثر خود را اعمال می‌کند.
انسان‌ها، میزبان‌های تصادفی توکسوپلاسما هستند، علایم این بیماری در انسان‌ها به صورت‌های مختلف بروز می‌کند.
توکسوپلاسموز حاد می‌تواند به صورت تب، علایم شبیه آنفلوآنزا، دردهای عضلانی، بزرگ شدن غدد لنفاوی (لنفادنوپاتی) بروز کند، بزرگی غدد لنفاوری متعاقب این عفونت می‌تواند ماه‌ها طول بکشد. البته ابتلا به عفونت در پنجاه تا هفتاد درصد موارد، می‌تواند کاملا بدون علامت باشد.
ابتلا به این عفونت در خانم‌های حامله، به خصوص در سه ماه اول، اثرات متعددی روی جنین می‌گذارد که به صورت میکروسفالی (کوچکی سر)، عقب‌ماندگی ذهنی، هیدروسفالی و ناهنجاری‌های چشمی هستند.
توکسوپلاسما می‌تواند چشم را هم درگیر کند، بیمار‌انی که توکسوپلاسمای چشمی دارند با تاری دید مراجعه می‌کنند و معاینه آنها، درگیری شبکیه را به صورت لکه‌های سفید و زرد پنبه‌مانند در شبکیه نشان می‌دهد.
اما توکسوپلاسما همان طور که گفته می‌شود می‌تواند مغز را هم درگیر کند، کیست این تک‌یاخته در هر جایی از مغز از ساقه مغز و هیپوفیز گرفته تا عقده‌های قاعده‌ای می‌تواند بنشیند.
دانشمندان در طی سال‌ها متوجه شده‌اند که بین عفونت مزمن و مخفی بیماری (مرحله latent) با پاره‌ای از تغییرات رفتاری ارتباطی وجود دارد. مثلا برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که توکسوپلاسموز باعث کاهش اشتیاق برای یافتن چیزهای تازه و تأخیر در واکنش می‌شود. حتی بر اساس یک تحقیق افراد مبتلا، دو و نیم برابر بیشتر نسبت به افراد غیر مبتلا تصادف می‌کنند! البته باید در تفسیر این یافته تأمل کرد، چرا که ممکن است افرادی که شانش بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند از لحاظ اجتماعی و فرهنگی همان افرادی باشند که در رانندگی بی‌مبالات‌تر هستند.
پژوهش در مورد تغییرات رفتاری متعاقب توکسوپلاسموز، کار ساده‌ای نیست، چرا که باید با دقت دو گروه شاهد غیرمبتلا و گروه مبتلا به این بیماری را تحت نظر قرار داد و سپس تغییر رفتار گروه مبتلا را با گروه شاهد مقایسه کرد. به علاوه بررسی تغییرات رفتاری، چون نسبتا کمتر عینی است، کار دشواری به حساب می‌آید.
اما با وجود این دشواری، برخی از تغییرات رفتاری مثل بی‌توجه شدن به قوانین و افزایش حس حسادت در مردان مبتلا و برعکس این حالت، رفتار گرم‌تر و دوستانه‌تر در زنان مبتلا، متعاقب ابتلا به توکسوپلاسموز نشان داده شده است.
تصور نکنید، توکسوپلاسموز بیماری ناشایعی هست، با بررسی پادتن‌ها یا آنتی‌بادی‌های ضد این تک یاخته در خون افراد، مشخص شده است که در دنیا ۳۰ تا ۶۵ درصد افراد مبتلا هستند، البته درصد ابتلا از کشوری به کشور دیگر متغیر است، مثلا در فرانسه ۸۸ درصد افراد، در آلمان، هلند و برزیل ۶۸ تا ۸۰ درصد و در کره تنها ۴٫۳ درصد افراد مبتلا هستند.
البته این مطلب را باید با دقت تفسیر کنید و مواظب باشید که از روی اشتباه هر تغییر رفتاری را به این عفونت منتسب نکنید و یا تصور نکنید که سرانجام هر عفونتی با این تک‌یاخته، اختلال روانی و رفتاری است!
تغییرات رفتاری ناشی از توکسوپلاسموز دست‌مایه ساخت و نوشتن تعدادی رمان و فیلم و سریال هم شده است، مثلا یکی از قسمت‌های [۱] فصل اول سریال House M.D، در مورد این بیماری بوده است، سال پیش هم یک فیلم ده دقیقه‌ای در این مورد ساخته شده است.
اما در پایان بد نیست به جای اینکه به یک تک‌یاخته فکر کنیم و از اثراتش بر ذهنمان واهمه پیدا کنیم، قدری هم در مورد عوامل دیگری که مخفیانه در ذهن‌های می‌نشینند و همچون خوره‌ای، به تدریج توان ذهنی، پردازشی، تخیل و رفتارهای اجتماعی دوستانه را در ما می‌کاهند، فکر کنیم.
آیا ما به اندازه ظاهرمان، به ذهنمان فکر می‌کنیم و مواظبش هستیم، آیا غذای روحی کافی در اختیارش قرار می‌دهیم؟ چگونه از رخوت و کند شدنش جلوگیری می‌کنیم؟ یا اینکه همچون موشی که از گربه نمی‌ترسد، ما هم عاجز از حفاظت از سلول‌های خاکستری‌مان در برابر دشمنان پیدا و ناپیدای آن هستیم.