سرطان خون / علائم سرطان خون چیست؟

سرطان خون یا چنگار خون یا لوسمی یا لوکمیا (به انگلیسی: Leukemia یا Leukaemia) گروهی از انواع سرطان است که معمولاً از مغز استخوان شروع می‌شود و باعث شکل‌گیری تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی می‌گردد.این گلبول‌های سفید خونی به صورت کامل تشکیل نشده‌اند و به آنها بلاست یا سلول‌های لوکمی یا سرطان خون گفته می‌شود. نشانه‌های این بیماری شامل مشکلات خونریزی و کبودشدگی، احساس خستگی شدید، تب و خطر افزایش عفونت می‌شود. این نشانه‌ها به دلیل نبودِ سلول‌های خونی نورمال ایجاد می‌شوند. تشخیص این بیماری با استفاده از آزمایش خون و بیوپسی مغز استخوان صورت می‌گیرد.

در حالی که عامل اصلی و واقعی بیماری سرطان خون ناشناخته است؛ اما در عین حال دانشمندان و پزشکان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این بیماری نقش دارند. عوامل خطر شامل مواردی همچون سیگار کشیدن، پرتو یونی، برخی مواد شیمیایی (از قبیل بنزن)، سابقهٔ شیمی‌درمانی و نشانگان داون می‌شود. افرادی که در خانوادهٔ خود سابقهٔ بیماری سرطان خون را داشته‌اند، نیز از خطر زیادی برخوردارند. استفاده از حشره کش‌های خانگی احتمال ابتلای کودکان به سرطان خون را ۴۷ درصد و لنفوم را ۴۳ درصد افزایش می‌دهد. مطالعات محققان مدرسه بهداشت عمومی بوستون آمریکا نشان می‌دهد که تأثیر مخرب آفت کش‌ها بر بدن کودکان بیشتر از بزرگسالان است؛ زیرا سیستم ایمنی کودکان هنوز به طور کامل توسعه نیافته است و نمی‌تواند سم زدایی کند.

چهار نوع اصلی سرطان خون وجود دارد: لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL)، لوسمی حاد میلوئیدی (AML)، لوسمی مزمن لنفوئیدی (CLL) و لوسمی مزمن میلوئیدی (CML). همچنین انواع دیگری هم هستند که رواج کمتری دارند.سرطان خون بخشی از یک گروه وسیع‌تر به نام نئوپلاسم است که شامل خون، مغز استخوان و سیستم لنفوئیدی می‌شود که به تومورهای بافت‌های خون‌ساز و لنفوئیدی معروف هستند.

سرطان خون به سه نوع لوسمی، لنفوم و میلوم تقسیم می‌شود.

لوسمی در خون و مغز استخوان به وجود می‌آید و باعث عدم توانایی مغز استخوان در ساخت گلبول‌های قرمز و پلاکت می‌شود.

لوسمی خود شامل انواع لنفوسیت و میلوئید است که در نوع اول، سلول‌های خونی سفید از نوع لنفوسیت تکثیر غیرعادی پیدا می‌کنند و در نوع دوم، گلبول‌های سفید نوع گرانولوسیت‌ها زیاد می‌شوند.

لوسمی دو نوع حاد و مزمن دارد که در نوع حاد، از شروع بیماری تا گسترش آن مدت زمان بسیار کمی طول می‌کشد، اما در نوع مزمن، رشد سلول‌های سرطانی کندتر و مدت زمان گسترش بیماری طولانی‌تر است.

علائم سرطان خون

– لکه های بنفش یا جوش های ریز و قرمز روی پوست: این جوش و لکه ها، اغلب به صورت خوشه ای ظاهر می شوند.
– درد استخوان و مفصل: درد عمیق استخوان ها، یکی از علایم آشکار سرطان خون است. درد هنگامی بروز می کند که مغز استخوان، بر اثر تراکم غیرعادی سلول های سفید خون منبسط می شود. استخوان های بلند پا و دست، اصلی ترین محل بروز این درد است.
– سردرد: یکی از علایم این بیماری که به ندرت گزارش می شود، سردرد مکرر، شدید و طولانی است. برخی بیماران با سردرد از خواب بیدار می شوند. رنگ پریدگی همراه با سردرد نیز از دیگر علایم آن است، زیرا جریان خون به مغز و ستون فقرات محدود می شود. در برخی موارد فرد دچار صرع نیز می شود.
– افت میزان گلبول های قرمز سالم: با پایین آمدن تعداد گلبول های قرمز، سلول ها قادر به اکسیژن رسانی به تمام بدن نیستند. در نتیجه فرد دچار کم خونی و خستگی مفرط می شود که به صورت ضعف عضله و کمبود انرژی جسمی و بی خوابی آشکار می شود. در این شرایط فرد قادر به انجام دادن کارهای روزمره نیست. برخی بیماران دچار افسردگی یا کسالت می شوند.
– خونریزی بدون دلیل: هر نوع خون ریزی بدون علت می تواند از علایم سرطان خون باشد. این بیماری، میزان پلاکت خون را پایین می آورد و مانع از لخته شدن خون می شود.
کبودی ناگهانی و بدون علت نیز از علایم این بیماری است. این کبودی ها اغلب در انگشتان، بین انگشتان، دست ها، شکم و کمر ظاهر می شود و تیره تر از کبودی های معمولی است.
همچنین قطع نشدن خون ریزی ناشی از بریدگی، خون دماغ شدن مکرر و بدون دلیل و خون ریزی از لثه از علایم این بیماری است. زنان نیز در دوران قاعدگی، دچار خونریزی غیرعادی و طولانی مدت می شوند.
– کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن: سرطان خون شدید یا مزمن، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند و فرد دچار تب های شدید می شود، زیرا سلول های سرطانی خون، سلول های سفید خون را به بیرون می راند. با کم شدن سلول های سفید خون، این سلول ها قادر نیستند از بدن در برابر عفونت محافظت کنند.
– کاهش اشتها: این حالت امری عادی است. گاهی فرد بدون این که متوجه شود به تدریج وزن کم می کند. این امر می تواند به علت خستگی و ضعف شدید باشد.
در لوسمی شدید، سلول های سفید خون در ستون فقرات یا مغز تراکم پیدا می کند و این امر منجر به بروز مشکلات متعددی از جمله حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست می شود.
– کمبود اکسیژن: هنگامی که اکسیژن کافی در خون جریان ندارد، فرد دچار تنگی نفس می شود.
– ورم کبد یا طحال: با پیشرفت لوسمی شدید، کبد یا طحال دچار ورم و فرد دچار درد شکم می شود یا احساس پری در زیر دنده ها می کند. برخی در ناحیه تحتانی کمر احساس درد می کنند.
حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها اغلب با ورم کبد یا طحال ارتباط دارد.

آسیب‌شناسی

پزشکان علت دقیق لوسمی را نمی‌دانند. به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در بوجود آمدن این بیماری نقش داشته باشند. مانند هر سرطان دیگری، عامل مستعد و پیشتاز در ایجاد لوسمی به هم خوردن نظم تقسیم سلولی است. پژوهش‌های انجام شده روند بدخیمی بیماری لوسمی را به این عوامل ارتباط می‌دهند:

ژنتیک: ناهنجاری‌های ژنتیکی نقش بسیار مهمی در رشد لوکمی در بدن دارد. برخی بیماری‌های ژنتیکی مثل سندرم داون، احتمال ابتلا به لوکمی را بالا می‌برد.
قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه کننده و برخی مواد شیمیایی خاص: افرادی که در معرض پرتوهای شدید قرار گیرند مانند بازماندگان بعد از حملات اتمی یا رویدادهای رآکتورهای هسته‌ای، احتمال دچار شدن به لوکمی در آنها بیشتر است. قرار گرفتن در معرض برخی موادشیمیایی خاص مانند بنزن نیز می‌تواند احتمال ابتلا به لوکمی را افزایش دهد.
نارسایی سیستم ایمنی طبیعی بدن
سن در میان بزرگسالان: آمادگی ابتلا به لوسمی با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد. افراد بالای ۵۵ سال باید بیشتر مراقب علایم هشدار دهنده این بیماری باشند. با این حال لوسمی می‌تواند کودکان را هم در هر سنی گرفتار کند ولی بیشتر در سنین سه تا چهار سال اتفاق می‌افتد.

روند تشخیص

بیماری می‌تواند با شتاب یا به کندی پیشرفت کند. نزدیک ۲۵ درصد گونه‌های لوکمی در جریان یک معاینه بالینی معمولی و پیش از اینکه نشانه‌ها بیماری ظاهر شوند تشخیص داده می‌شوند.[نیازمند منبع]پزشکان معمولاً لوکمی مزمن را با آزمایش خون ساده قبل از شروع علائم تشخیص می‌دهند. روند تشخیص می‌تواند دربرگیرنده موارد زیر باشد:

آزمایش جسمی: شناسایی نشانه‌های فیزیکی و جسمی لوکمی مثل رنگ‌پریدگی ناشی از کم خونی، و ورم غده‌های لنفاوی، کبد یا طحال
آزمایش خون: شمارش تعداد گلبول‌های سفید یا پلاکت‌های خون
آزمایش سیتوژنتیک: این آزمایش تغییرات ایجاد شده در کروموزوم‌ها، ازجمله وجود کروموزوم فیلادلفیا را بررسی می‌کند.
آزمایش نمونه مغزاستخوان
برای تأیید تشخیص لوکمی و تعیین نوع و میزان پیشرفت آن در بدن، نیاز به آزمایش‌های بیشتر است.

– معاینه و ارزیابی بزرگ شدن کبد، طحال، غدد لنفاوی زیر بغل، کناره ران و گردن
– تست های خونی برای ارزیابی تعداد سلول های خونی نابالغ
– نمونه گیری از مغز استخوان
– نمونه گیری از مایع نخاع
– روش های تصویربرداری نظیر عکسبرداری با اشعه ایکس، سونوگرافی و سی تی اسکن

علل و عوامل خطر سرطان خون

– وراثت
– افزایش سن
– قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سموم آفت کش
– رژیم غذایی گوشتی و پر چرب
– چاقی
– هوای آلوده
– اشتغال در صنایع و کارهای مربوط به نفت و پتروشیمی
– قرار گرفتن در معرض اشعه ها
– تماس با مواد شیمیایی نظیر بنزن که در محیط های کاری بیشتر رخ می دهد
– استفاده از داروهای شیمی درمانی برای درمان سایر سرطان ها نظیر سرطان پستان و تخمدان
– پرتودرمانی

درمان سرطان خون

شیمی درمانی شیوه معمول درمان سرطان خون است، اما بسته به نوع سرطان خون و سن بیمار می‌تواند شیوه درمان تفاوت کند.
پیوند مغز استخوان نیز از دیگر شیوه‌های درمان محسوب می‌شود.
پیوند سلول‌های بنیادی نیز جزء شیوه‌های نوین درمان این بیماری است.

سایر روش های درمانی عبارتند از:
– پرتو درمانی (رادیوتراپی)
– درمان های بیولوژیکی
– تزریق خون
– استفاده از داروهایی که مانع از تخریب سایر سیستم های بدن تحت تأثیر انتشار سرطان می شوند.