در سال ۱۹۰۰ لیشمن دامپزشک فرانسوی در طحال سربازی که از تب دام دام در هندوستان مرده بود، اجسام بیضی شکلی را درداخل سلولهای بزرگ (ماکروفاژ) مشاهده کرد و نشان داد که عامل بیماری کالا آزار، نوعی پروتوزوآ می باشد و به افتخار این کشف نام بیماری لیشمانیوز بر روی آن نهاده شد.
میتوان لیشمانیازیس را کیی از بیماریهای آزاردهنده در جنوب ایران توصیف کرد که به سه حالت لیشمانیوز جلدی، احشایی و جلدی- مخاطی دیده می شود.
عامل بیماری:
عامل، انگل تک یاخته ای از جنس لیشمانیا Leishmania است که انواع مختلفی دارد. لیشمانیوز جلدی یا سالک بوسیله لیشمانیا تروپیکاL.Tropica و لیشمانیا ماژور L.Major ایجاد می شود که میتواند زخم پوستی خوش خیمی را ایجاد کند.دلیل نامگذاری آن به سالک نیز به خاطر بهبودی خود به خودی و یک ساله آن می باشد. سالک در اغلب نقاط ایران دیده می شود.لیشمانیا دونووانی L.donovani به همراه لیشمانیا اینفانتوم L.infantum نیز عامل بیماری کالاآزار و یا لیشمانیوز احشایی می باشند.
این انگل در بدن میزبان مهره دار از جمله انسان در داخل سلولهای بیگانه خوار سیستم رتیکولوآندتلیال به خصوص ماکروفاژها رشد و تکثیر پیدا می کند.بشکل گرد یا تخم مرغی با اندازه ۲ تا ۴ میکرون( و در میزبان پشه خاکی که ناقل بیماری است و هم چنین در محیط کشت بشکل انگلی دراز ، دوکی شکل و متحرک دیده میشود.
ناقل بیماری :
ناقل بیماری پشه ماده ریزی است بنام پشه خاکی از جنس فلبوتوموس phlebotomus یا لوتزومیا Lutzomyia می باشد.
پراکندگی لیشمانیازیس
در سرتاسر دنیا بروز موارد جدید در سال ، حدود ۲ میلیون نفر است۱/۵ میلیون لیشمانیای جلدی و نیم میلیون نفر لیشمانیای احشایی. لیشمانیوز احشایی قادر به ایجاد اپیدمی های وسیع می باشد و با توجه به این که میزان کشندگی بیماری در موارد تشخیص داده و درمان شده بین ۵ تا ۱۰ درصد و در موارد درمان نشده ۱۰۰% می باشد لذا تشخیص و درمان آن بسیار حائز اهمیت است.
ابتلاء به لیشمانیوز پوستی از شدت کمتری برخوردار می باشد، ولی همان طور که اشاره شد میزان شیوع آن بسیار بیشتر از نوع احشایی میباشد و به خاطر جنبه روانی واجتماعی به دلیل ظاهر زننده آن که بیماری ایجاد می کند تشخیص به موقع حائز اهمیت است.
بیماریهای لیشمانیایی
لیشمانیازیس احشایی ( کالا آزار )
بیماری با تب و بیقراری شروع شده و با تحلیل رفتن و بزرگی طحال و کبد ادامه یافته و در نهایت پس از ۳- ۲ سال موجب مرگ بیمار می شود. در بعضی از موارد فرم حاد، بیماری با لرز و تب بالا خود را نشان داده و در نهایت طی ۶ تا ۱۲ ماه موجب مرگ بیمار میگردد . علت مرگ معمولا در اثر عفونت های ثانویه باکتریایی و قارچی است.
البته بعضی از عفونت ها هم خود بخود بهبود می یایند
. لیشمانیازیس جلدی
تروپ کیا و لیشمانیاماژور بعد از گزش پشه خاکی ماده آلوده ،ابتدا سبب ایجادیک برجستگی جوش مانند ( نودول ) که ناشی از تجمع سلول های پلاسمایی ، لنفوسیت و ماکروفاژهاست شده ودر ادامه برجستگی گسترش می یابد.
لیشمانیا ماژوردر مناطق روستایی و به صورت مرطوب و لیشمانیا تروپکیا معمولا در شهرها و به صورت خشک بروز می یابد. به این صورت که در محل جوش زخمی به اندازه ۳- ۱ سانتی متر شکل می گیرد. انگل ها در زخم تکامل یافته پراکنده اند، اما می توان آنها را در ناحیه حاشیه ای زخم راحت تر پیدا کرد
لیشمانیازیس جلدی عهد جدید
این نوع لیشمانیا در اثر لیشمانیا شاگاسی که ایجاد بیماری احشایی می کند، لیشمانیا گروه مکز کیی که ایجاد جراحت خود بهبودی یابنده پوستی می کنند و گروه لیشمانیا برازیلنیسیس که ایجاد جراحات جلدی و مخاطی-جلدی م کینند، ایجاد میگردد.
کانون های سالک در کشور
۱- در نوع شهری عمدتا شهرهای تهران ، مشهد ، شیراز ، نیشابور و کرمان کانون این بیماری هستند.
۲-درنوع سالک روستایی نقاطی از استان اصفهان جنوب استان فارس، خراسان، مازندران، خوزستان، ایلام، بوشهر و هرمزگان درگیر این بیماری هستند.
بیماری در کشور اکثرا از نوع روستایی بوده و بالاترین میزان شیوع بیماری در اواسط پائیز تا اواسط زمستان می باشد.

منبع:دوماهنامه ی اختصاصی آوای آزمایشگاه