کمر درد صبحگاهی/ اطلاعاتی در مورد بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟
اسپوندیلیت آنکیلوزان (به انگلیسی: Ankylosing spondylitis) عبارت است از یک بیماری مفصلی پیشرونده، مزمن و خودایمنی که اغلب ستون فقرات و استخوان‌های لگن را درگیر می‌سازد. بیمار به دلیل التهاب و سفتی ستون فقرات ممکن است حالت «خم شدن به جلو» داشته باشد. التهاب به ویژه ناحیه خاجی-تهیگاهی Sacroiliac مفاصل لگن، ستون مهره‌ای کمری، سینه‌ای و گردنی را درگیر میکند. مردان بیشتر مبتلا می‌گردند و شروع بیماری معمولاً در اواخر دهه دوم یا اوایل دهه سوم زندگی است.
اسپوندیلیت انکیلوزان Ankylosing spondylitis یک نوع بیماری روماتیسمی مزمن است که عمدتا ستون مهره و مفاصل ساکروایلیاک (مفصل ساکروایلیاک مفصل بین استخوان ساکروم و لگن است) را گرفتار میکند. اسپوندیلیت به معنای التهاب ستون مهره است و انکیلوزان به این معنا است که استخوان ها تمایل دارند به یکدیگر جوش خورده و متصل شوند. اسپوندیلیت انکیلوزان موجب جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات میشود.
در بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان لیگامان های اطراف ستون مهره در محل اتصال به مهره ها دچار التهاب میشوند. به زبان دیگر منشا بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان التهاب این لیگامان ها و رباط ها است. این التهاب موجب تحریک سلول های استخوان ساز شده و در داخل لیگامان ها استخوان ساخته شده و بعد از مدتی لیگامان ها تبدیل به استخوان میشوند.
بتدریج این استخوان ها بزرگتر شده و چون خود لیگامان ها از اطراف به مهره های مجاور متصل هستند، استخوان های ایجاد شده در درون رباط ها همچون یک پل بین مهره های مجاور اتصال برقرار کرده و مهره ها را بهم وصل میکنند. بعد از مدتی مهره های ستون مهره به هم متصل شده و حرکت بین آنها از بین میرود. همین اتفاق در مفاصل ساکروایلیاک هم میفتد و موجب میشود مفاصل ساکروایلیاک بهم جوش بخورند. ( مفصل ساکروایلیاک بین استخوان ساکروم و استخوان ایلیوم قرار گرفته و در پشت حلقه لگن قرار دارد).
علت بروز این بیماری چیست؟
ـ علت اینکه چرا این بیماری به وجود می‌آید، هنوز مشخص نیست اما as یکی از بیماری‌هایی است که ژنتیک در آن بسیار دخالت دارد. ما سه بیماری در زمینه روماتولوژی داریم که عامل ژن در آن بسیار قوی است: پسوریازیس، لوپوس و همین as که زمینه فامیلی دارد و با ژن خاصی به نام b۲۷ همراهی قوی دارد، به‌طوری که بیش از ۹۰ درصد بیماران as دارای این ژن هستند،
گرچه برخی مواقع در as ثانویه یعنی asای که ثانویه به بیماری‌ها به خصوص بیماریهای روده‌ای ظاهر میشود، ممکن است این ژن نقش کم رنگ‌تری داشته باشد ولی در غالب موارد as زمینه ژنتیکی دارد. حتی در بستگان این بیماران ممکن است as به طور کامل بروز نکند اما علایم خفیفی را از as در آنها پیدا کنیم.
به عنوان مثال به جای اینکه این افراد دردهای ستون مهره‌ای پیدا کنند دردهایی در کف پاشنه، دردهایی بین دو کتف و قسمت جلوی سینه دارند که گاهی اوقات میتواند طولانی‌مدت باشد، به طوری که کاملا برای پزشکان گمراه‌کننده است تا اینکه متوجه زمینه فامیلی آنها بشویم و بدانیم که این افراد در بستگان‌شان بیماری as دارند و این علایم غیرعادی، علایم ثانویه as است،
البته این‌طور نیست که اگر ژن وجود داشته باشد، فرد حتما به این بیماری مبتلا شود. خیلی از افراد ژن را دارند ولی مبتلا نیستند. شیوع b۲۷ بر اساس زمینه ژنتیکی جامعه بسیار متفاوت است ولی چیزی حدود ۲ درصد افراد جامعه ممکن است این ژن را داشته باشند ولی همه آنها به as مبتلا نمی‌شوند اما خطر ابتلا در این افراد بالاتر از دیگر افرادی است که این ژن را ندارند. علاوه بر این علت دیگری برای بیماری مطرح شده است و آن هم عفونت است.
عفونت خاصی به نام کلبسیلا در ایجاد این بیماری دخیل دانسته شده است که این میکروب به خصوص از راه دستگاه گوارش وارد بدن میشود و ممکن است به دلیل شباهت‌اش با ساختمان‌های مفاصل و ستون مهره، علایم واکنش بدن نسبت به این میکروب را در ستون مهره‌ها و مفاصل پیدا کنیم. پس در یک زمینه ژنتیکی مشخص که b۲۷ است فرد دچار عفونتهای خاصی میشود و این عفونت خاص به ایجاد بیماری as در این افراد منجر میشود. به همین دلیل هم است که بیشتر افراد علایم خود را در دهه دوم و سوم زندگی‌شان نشان می‌دهند چون به هر حال یک بار با این میکروب تماس داشته‌اند و بیماری در این مدت بروز میکند و به همین دلیل است که هر چه سن بالاتر میرود شیوع as کمتر میشود.
علائم بیماری :
علائم اولیه می توانند بصورت :
• درد قسمتهای تحتانی کمر
• درد و سختی ( خشکی و محدودیت حرکات ) ستون فقرات و سایر مفاصلی که اغلب صبحها و بعد از دوره های بی فعالیتی بدتر می شود نمایان شوند .
در مراحل پیشرفته بیماری علائم زیر ممکن است ظاهر شوند :
• محدودیت حرکات قفسه سینه
• خمیدگی قامت
• ستون فقرات سفت و غیرقابل انعطاف
• خستگی
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• التهاب چشم
مهمترین علائم اسپوندیلیت انکیلوزان عبارتند از:
کمردرد :
کمردرد مهمترین علامت اسپوندیلیت انکیلوزان است. درد ابتدا در پایین کمر احساس میشود و در اوایل خفیف است ولی بتدریج در عرض چند ماه شدید میشود. درد ممکن است در پشت باسن احساس شده و به پشت ران ها انتشار پیدا کند. درد میتواند در یک طرف باسن باشد و یا در دو طرف احساس شود. سرفه و زور زدن شدت درد را بیشتر کرده و استراحت آنرا کمتر نمیکند. گاهی درد فرد بیمار را از خواب بیدار میکند و برعکس، حرکت و ورزش ممکن است موقتا شدت درد را کم کند. این وضعیت برعکس کمردرد های معمولی است. درد در صبح ها بعد از برخاستن ار خواب بیشتر است و بتدریج در طول روز بهتر میشود
خشکی کمر :
خشکی و محدودیت در حرکات کمر در صبح ها بیشتر است و در طول روز بهتر میشود. بتدریج با جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات انعطاف پذیری ستون مهره کم شده و بیمار نمیتواند خوب به جلو خم شود
کیفوز :
افزایش قوس ستون مهره بصورت کیفوز یا خم شدن به جلو از علائم بیماری در مراحل پیشرفته است
اختلال تنفس :
ناتوانی در اتساع کامل قفسه سینه در هنگام دم عمیق به علت خشکی در مفاصل بین دنده ها و مهره های سون فقرات
درگیری دیگر مفاصل بدن : در ۴۰ درصد بیماران مفاصل دیگر هم گرفتار میشوند که شایعترین آنها مفاصل ران، زانو، مچ پا و شانه هستند. این مفاصل دردناک خشک و متورم میشوند
عوامل خطرساز :
• زمینه ژنتیک نقش بسیار مهمی در ایجاد اسپوندیلیت انکیلوزان دارد . در واقع ۹۰ درصد از بیماران مبتلا دارای ژن بخصوصی می باشند . البته باید گفت که داشتن این ژن بخصوص ، حتی به معنی ابتلا به AS نیست و تنها ۲ درصد از افرادی که این ژن را دارند دچار این بیماری می شوند . بهرحال وجود این ژن می تواند زمینه را برای ابتلا به بیماری فراهم نماید .
• سن زیر ۴۰ سال
• جنس مذکر
تشخیص :
در بسیاری از بیماران علائم خفیف می باشد و لذا بیماری برای مدت طولانی مخفی می ماند و درضمن بعضی از افراد نیز ممکن است علائم بیماری را با بیماریهای خفیفتر کمر اشتباه بگیرند .
لذا برای تشخیص دقیقتر ، پزشک علاوه بر کسب اطلاعات دقیق و تاریخچه بیماری ممکنست از روشهای مختلف زیر نیز استفاده نماید .
تصویربرداری :
اشعه X می تواند در مراحل پیشرفته بیماری تغییرات استخوانها و مفاصل را نمایان سازد . بدیهی است در ابتدای بیماری تغییرات خاصی در استخوانها و مفاصل ایجاد نخواهد شد . در ادامه پزشک شما ممکنست از سی تی اسکن و ام آرآی نیز استفاده نماید .
آزمایشات خون :
پزشک شما برای اطمینان از تشخیص بخصوص در مراحل اولیه از آزمایشات مختلف خون استفاده خواهد کرد . شایان ذکر است کم خونی یکی از عوارض بیماری AS می باشد که در دراز مدت ایجاد خواهد شد . برای ارزیابی ژنتیک نیز پزشک شما از آزمایش خون استفاده خواهد کرد .
عوارض :
عوارض بیماری و شدت علائم ایجاد شده در افراد مختلف متفاوت است .
عوارض بیماری بصورت زیر تظاهر می کند :
• مشکلات ایستادن و راه رفتن :
معمولاً بیماری با سوزش و درد در ستون فقرات آغاز میشود . بتدریج با پیشرفت بیماری و بدنبال چسبیدن مهره ها ، ستون فقرات دچار سفتی و عدم انعطاف لازم می گردد که منجر به کاهش دامنه حرکات ستون فقرات می گردد که خود منجر به اشکالات راه رفتن و ایستادن می گردد . مفاصل حتی بدنبال درمان نیز ممکن است دچار چسبندگی به هم شوند که در اینصورت درمانهای اضافی کمک چندانی به برگشت حرکات نمی کنند .
• مشکلات قلبی :
در صورت گسترش التهاب به بافت قلبی ، ممکن است دریچه های قلبی درگیرشوند و قلب دچار نارسایی گردد .
• عفونتهای ریوی :
گاهی در این بیماران حفره هایی در قسمتهای فوقانی ریه تشکیل می شود که در طی سالیان با بزرگ شدن این حفرات و رشد میکروبها و بخصوص قارچها باعث ایجاد عفونت ریوی می شوند . که البته این عارضه در بیماران غیرسیگاری کمتر دیده می شود .
البته التهاب در بافتهای مختلف بدن بدنبال این بیماری می تواند منجر به عوارض زیر گردد :
• التهابات روده ای
• کم خونی
• التهاب چشم ها
• پوکی استخوان
درمان :
بیماری AS قابل درمان می باشد . البته باید گفت چسبندگی استخوانها و سفت شدن مفاصل معمولاً برگشت ناپذیر است . در واقع هدف از درمان التیام درد و سفتی مفاصل می باشد و از طرفی جلوگیری و به تأخیر انداختن عوارض و تغییرات استخوانی می باشد .
درمان بیماری در مراحل اولیه بسیار مؤثر است . زمانیکه هنوز چسبندگیهای استخوانی و مفاصل ایجاد نشده باشد ، پزشکان برای درمان بیماری ممکنست از انواع داروهای ضدالتهاب استفاده نماید .
معمولاً برای درمان احتیاج به جراحی نیست . البته گاهی از روشهای جراحی برای کاهش درد و تخریب مفصلی استفاده می شود . گاهی در AS برای جایگزینی یک مفصل خارج ستون فقرات ممکن است از روشهای جراحی استفاده شود .
پزشکان برای کاهش درد و بهبود وضعیت حرکتی بیماران ممکن است از روشهای مختلف فیزیوتراپی نیز استفاده نمایند که البته فیزیوتراپی برای افزایش دامنه حرکات و بالا بردن انعطاف پذیری مفاصل نیز استفاده می شود .
با آنتی‌بیوتیک، این بیماری درمان می شود؟
ـ نه! این‌طور نیست که شما بتوانید جلوی بیماری را با درمان آنتی‌بیوتیکی بگیرید. همان‌طور که گفتم عفونت نقشی در بروز بیماری as دارد اما تنها عامل تعیین‌کننده نیست. اینکه چرا بعضی دچار این بیماری میشوند و برخی دیگر نمی‌شوند، هنوز مشخص نیست. امروزه نقشه‌های ژنتیکی ریزتری را از این بیماری پیدا کرده‌اند که بعضی از آنها خیلی قوی‌تر با این بیماری همراهی دارد و احتمال ابتلا به as را بیشتر میکند.
ورزش بخش جدایی ناپذیر درمان است
گاهی اوقات بیماران بخش اصلی درمان بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان یعنی فیزیوتراپی را دست کم می گیرند که در رأس آن، ورزش کردن و انجام حرکات کششی خارج از برنامه ی فیزیوتراپی است
کشش کمر، کشش قسمت های مرکزی بدن، تلاش برای بهبود ثبات راه رفتن و تمرین تکنیک های داشتن وضعیت بدنی خوب، همه از بخش های حیاتی درمان این بیماری هستند.
علاوه بر مصرف داروی ضدالتهاب و سایر داروها، که توسط پزشک تان تجویز می شود، ورزش و انجام حرکات کششی روزانه می تواند به کاهش سفتی و درد و افزایش انعطاف پذیری و تحرک منجر گردد.
افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان ممکن است در معرض خطر بالاتری برای شکستگی استخوان باشند
افراد مبتلا به این بیماری در معرض خطر بالاتری برای شکستگی ستون فقرات قرار دارند، زیرا بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان می تواند سبب کاهش تراکم استخوان و در نهایت پوکی استخوان شود.
بسیاری از بیماران مراجعه کننده، به استئوپنی دچارند که در واقع مرحله ی پیش از پوکی استخوان است. یک بیمار می تواند در مراحل اولیه ی ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان این علامت را نشان دهد، قبل از این که سایر علائم بروز پیدا کنند.
اگر شما به این بیماری مبتلا هستید، باید نسبت به این عارضه آگاه باشید، تا در اسرع وقت آن را شناسایی و سپس درمان کنید.
پیشگیری :
شایان ذکر است بدلیل اینکه عامل اصلی ایجاد بیماری زمینه ژنتیک می باشد چندان نمی توان از بروز بیماری جلوگیری کرد . ولی نمی توان با بروز علائم مشکوک بلافاصله با پزشک مشورت نموده و بیماری را در مراحل اولیه شناخت و از گسترش بیشتر آن جلوگیری نمود .
استعمال سیگار می تواند علائم این بیماری را بدتر کرده و یا به بروز آن را سرعت ببخشد
اگر مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان هستید و سیگار می کشید، الان زمان ترک است. افراد سیگاری، به خصوص مردان، علائم جدی تر و پیشرفته تری از این بیماری را نسبت به آنانی که سیگار نمی کشند نشان می دهند. ستون فقرات آن ها بیشتر آسیب می بیند و زودتر این بیماری را تجربه خواهند کرد.
در رأس همه ی این ها ممکن است افراد سیگاری آنچنان که باید، به درمان ها پاسخ خوبی ندهند. خبر خوب اینکه ترک سیگار می تواند به راحتی درد، سفتی و التهاب ستون فقرات را کاهش دهد
بیماران نتایج بهتری خواهند گرفت، اگر مثبت بیاندیشند و مورد حمایت قرار بگیرند
با وجود اینکه اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن است، ولی افراد باید احساس مثبتی نسبت به آن داشته باشند، زیرا داروهای زیادی جهت جلوگیری و یا کاهش علائم آن در دسترس هستند.
ممکن است گاهی مشکلاتی پیش بیاید اما با ورزش منظم و پایبندی به یک برنامه درمانی، افراد مبتلا می توانند زندگی فعالانه ی طولانی داشته باشند. گفتگو با انجمن های حامی و افرادی که مانند شما به این مشکل دچارند، می تواند احساسات خوب را در شما برانگیزد.