کمر درد صبحگاهی/ اطلاعاتی در مورد بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟
اسپوندیلیت آنکیلوزان (به انگلیسی: Ankylosing spondylitis) عبارت است از یک بیماری مفصلی پیشرونده، مزمن و خودایمنی که اغلب ستون فقرات و استخوان‌های لگن را درگیر می‌سازد. بیمار به دلیل التهاب و سفتی ستون فقرات ممکن است حالت «خم شدن به جلو» داشته باشد. التهاب به ویژه ناحیه خاجی-تهیگاهی Sacroiliac مفاصل لگن، ستون مهره‌ای کمری، سینه‌ای و گردنی را درگیر میکند. مردان بیشتر مبتلا می‌گردند و شروع بیماری معمولاً در اواخر دهه دوم یا اوایل دهه سوم زندگی است.
اسپوندیلیت انکیلوزان Ankylosing spondylitis یک نوع بیماری روماتیسمی مزمن است که عمدتا ستون مهره و مفاصل ساکروایلیاک (مفصل ساکروایلیاک مفصل بین استخوان ساکروم و لگن است) را گرفتار میکند. اسپوندیلیت به معنای التهاب ستون مهره است و انکیلوزان به این معنا است که استخوان ها تمایل دارند به یکدیگر جوش خورده و متصل شوند. اسپوندیلیت انکیلوزان موجب جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات میشود.
در بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان لیگامان های اطراف ستون مهره در محل اتصال به مهره ها دچار التهاب میشوند. به زبان دیگر منشا بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان التهاب این لیگامان ها و رباط ها است. این التهاب موجب تحریک سلول های استخوان ساز شده و در داخل لیگامان ها استخوان ساخته شده و بعد از مدتی لیگامان ها تبدیل به استخوان میشوند.
بتدریج این استخوان ها بزرگتر شده و چون خود لیگامان ها از اطراف به مهره های مجاور متصل هستند، استخوان های ایجاد شده در درون رباط ها همچون یک پل بین مهره های مجاور اتصال برقرار کرده و مهره ها را بهم وصل میکنند. بعد از مدتی مهره های ستون مهره به هم متصل شده و حرکت بین آنها از بین میرود. همین اتفاق در مفاصل ساکروایلیاک هم میفتد و موجب میشود مفاصل ساکروایلیاک بهم جوش بخورند. ( مفصل ساکروایلیاک بین استخوان ساکروم و استخوان ایلیوم قرار گرفته و در پشت حلقه لگن قرار دارد).
علت بروز این بیماری چیست؟
ـ علت اینکه چرا این بیماری به وجود می‌آید، هنوز مشخص نیست اما as یکی از بیماری‌هایی است که ژنتیک در آن بسیار دخالت دارد. ما سه بیماری در زمینه روماتولوژی داریم که عامل ژن در آن بسیار قوی است: پسوریازیس، لوپوس و همین as که زمینه فامیلی دارد و با ژن خاصی به نام b۲۷ همراهی قوی دارد، به‌طوری که بیش از ۹۰ درصد بیماران as دارای این ژن هستند،
گرچه برخی مواقع در as ثانویه یعنی asای که ثانویه به بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های روده‌ای ظاهر میشود، ممکن است این ژن نقش کم رنگ‌تری داشته باشد ولی در غالب موارد as زمینه ژنتیکی دارد. حتی در بستگان این بیماران ممکن است as به طور کامل بروز نکند اما علایم خفیفی را از as در آنها پیدا کنیم.
به عنوان مثال به جای اینکه این افراد دردهای ستون مهره‌ای پیدا کنند دردهایی در کف پاشنه، دردهایی بین دو کتف و قسمت جلوی سینه دارند که گاهی اوقات میتواند طولانی‌مدت باشد، به طوری که کاملا برای پزشکان گمراه‌کننده است تا اینکه متوجه زمینه فامیلی آنها بشویم و بدانیم که این افراد در بستگان‌شان بیماری as دارند و این علایم غیرعادی، علایم ثانویه as است،
البته این‌طور نیست که اگر ژن وجود داشته باشد، فرد حتما به این بیماری مبتلا شود. خیلی از افراد ژن را دارند ولی مبتلا نیستند. شیوع b۲۷ بر اساس زمینه ژنتیکی جامعه بسیار متفاوت است ولی چیزی حدود ۲ درصد افراد جامعه ممکن است این ژن را داشته باشند ولی همه آنها به as مبتلا نمی‌شوند اما خطر ابتلا در این افراد بالاتر از دیگر افرادی است که این ژن را ندارند. علاوه بر این علت دیگری برای بیماری مطرح شده است و آن هم عفونت است.
عفونت خاصی به نام کلبسیلا در ایجاد این بیماری دخیل دانسته شده است که این میکروب به خصوص از راه دستگاه گوارش وارد بدن میشود و ممکن است به دلیل شباهت‌اش با ساختمان‌های مفاصل و ستون مهره، علایم واکنش بدن نسبت به این میکروب را در ستون مهره‌ها و مفاصل پیدا کنیم. پس در یک زمینه ژنتیکی مشخص که b۲۷ است فرد دچار عفونت‌های خاصی میشود و این عفونت خاص به ایجاد بیماری as در این افراد منجر میشود. به همین دلیل هم است که بیشتر افراد علایم خود را در دهه دوم و سوم زندگی‌شان نشان می‌دهند چون به هر حال یک بار با این میکروب تماس داشته‌اند و بیماری در این مدت بروز میکند و به همین دلیل است که هر چه سن بالاتر میرود شیوع as کمتر میشود.
علائم بيماري :
علائم اوليه مي توانند بصورت :
• درد قسمتهاي تحتاني کمر
• درد و سختي ( خشکي و محدوديت حرکات ) ستون فقرات و ساير مفاصلي که اغلب صبحها و بعد از دوره هاي بي فعاليتي بدتر مي شود نمايان شوند .
در مراحل پيشرفته بيماري علائم زير ممکن است ظاهر شوند :
• محدوديت حرکات قفسه سينه
• خميدگي قامت
• ستون فقرات سفت و غيرقابل انعطاف
• خستگي
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• التهاب چشم
مهمترین علائم اسپوندیلیت انکیلوزان عبارتند از:
کمردرد :
کمردرد مهمترین علامت اسپوندیلیت انکیلوزان است. درد ابتدا در پایین کمر احساس میشود و در اوایل خفیف است ولی بتدریج در عرض چند ماه شدید میشود. درد ممکن است در پشت باسن احساس شده و به پشت ران ها انتشار پیدا کند. درد میتواند در یک طرف باسن باشد و یا در دو طرف احساس شود. سرفه و زور زدن شدت درد را بیشتر کرده و استراحت آنرا کمتر نمیکند. گاهی درد فرد بیمار را از خواب بیدار میکند و برعکس، حرکت و ورزش ممکن است موقتا شدت درد را کم کند. این وضعیت برعکس کمردرد های معمولی است. درد در صبح ها بعد از برخاستن ار خواب بیشتر است و بتدریج در طول روز بهتر میشود
خشکی کمر :
خشکی و محدودیت در حرکات کمر در صبح ها بیشتر است و در طول روز بهتر میشود. بتدریج با جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات انعطاف پذیری ستون مهره کم شده و بیمار نمیتواند خوب به جلو خم شود
کیفوز :
افزایش قوس ستون مهره بصورت کیفوز یا خم شدن به جلو از علائم بیماری در مراحل پیشرفته است
اختلال تنفس :
ناتوانی در اتساع کامل قفسه سینه در هنگام دم عمیق به علت خشکی در مفاصل بین دنده ها و مهره های سون فقرات
درگیری دیگر مفاصل بدن : در 40 درصد بیماران مفاصل دیگر هم گرفتار میشوند که شایعترین آنها مفاصل ران، زانو، مچ پا و شانه هستند. این مفاصل دردناک خشک و متورم میشوند
عوامل خطرساز :
• زمينه ژنتيک نقش بسيار مهمي در ايجاد اسپونديليت انکيلوزان دارد . در واقع ۹۰ درصد از بيماران مبتلا داراي ژن بخصوصي مي باشند . البته بايد گفت که داشتن اين ژن بخصوص ، حتي به معنی ابتلا به AS نيست و تنها ۲ درصد از افرادي که اين ژن را دارند دچار اين بيماري مي شوند . بهرحال وجود اين ژن مي تواند زمينه را براي ابتلا به بيماري فراهم نمايد .
• سن زير ۴۰ سال
• جنس مذکر
تشخيص :
در بسياري از بيماران علائم خفيف مي باشد و لذا بيماري براي مدت طولاني مخفي مي ماند و درضمن بعضي از افراد نيز ممکن است علائم بيماري را با بيماريهاي خفيفتر کمر اشتباه بگيرند .
لذا براي تشخيص دقيقتر ، پزشک علاوه بر کسب اطلاعات دقيق و تاريخچه بيماري ممکنست از روشهاي مختلف زير نيز استفاده نمايد .
تصويربرداري :
اشعه X مي تواند در مراحل پيشرفته بيماري تغييرات استخوانها و مفاصل را نمايان سازد . بديهي است در ابتداي بيماري تغييرات خاصي در استخوانها و مفاصل ايجاد نخواهد شد . در ادامه پزشک شما ممکنست از سي تي اسکن و ام آرآي نيز استفاده نمايد .
آزمايشات خون :
پزشک شما براي اطمينان از تشخيص بخصوص در مراحل اوليه از آزمايشات مختلف خون استفاده خواهد کرد . شايان ذکر است کم خوني يکي از عوارض بيماري AS مي باشد که در دراز مدت ايجاد خواهد شد . براي ارزيابي ژنتيک نيز پزشک شما از آزمايش خون استفاده خواهد کرد .
عوارض :
عوارض بيماري و شدت علائم ايجاد شده در افراد مختلف متفاوت است .
عوارض بيماري بصورت زير تظاهر مي کند :
• مشکلات ايستادن و راه رفتن :
معمولاً بيماري با سوزش و درد در ستون فقرات آغاز ميشود . بتدريج با پيشرفت بيماري و بدنبال چسبيدن مهره ها ، ستون فقرات دچار سفتي و عدم انعطاف لازم مي گردد که منجر به کاهش دامنه حرکات ستون فقرات مي گردد که خود منجر به اشکالات راه رفتن و ايستادن مي گردد . مفاصل حتي بدنبال درمان نيز ممکن است دچار چسبندگي به هم شوند که در اينصورت درمانهاي اضافي کمک چنداني به برگشت حرکات نمي کنند .
• مشکلات قلبي :
در صورت گسترش التهاب به بافت قلبي ، ممکن است دريچه هاي قلبي درگيرشوند و قلب دچار نارسايي گردد .
• عفونتهاي ريوي :
گاهي در اين بيماران حفره هايي در قسمتهاي فوقاني ريه تشکيل مي شود که در طي ساليان با بزرگ شدن اين حفرات و رشد ميکروبها و بخصوص قارچها باعث ايجاد عفونت ريوي مي شوند . که البته اين عارضه در بيماران غيرسيگاري کمتر ديده مي شود .
البته التهاب در بافتهاي مختلف بدن بدنبال اين بيماري مي تواند منجر به عوارض زير گردد :
• التهابات روده اي
• کم خوني
• التهاب چشم ها
• پوکي استخوان
درمان :
بيماري AS قابل درمان مي باشد . البته بايد گفت چسبندگی استخوانها و سفت شدن مفاصل معمولاً برگشت ناپذير است . در واقع هدف از درمان التيام درد و سفتي مفاصل مي باشد و از طرفي جلوگيري و به تأخير انداختن عوارض و تغييرات استخواني مي باشد .
درمان بيماري در مراحل اوليه بسيار مؤثر است . زمانيکه هنوز چسبندگيهاي استخواني و مفاصل ايجاد نشده باشد ، پزشکان براي درمان بيماري ممکنست از انواع داروهاي ضدالتهاب استفاده نمايد .
معمولاً براي درمان احتياج به جراحي نيست . البته گاهي از روشهاي جراحي براي کاهش درد و تخريب مفصلي استفاده مي شود . گاهي در AS براي جايگزيني يک مفصل خارج ستون فقرات ممکن است از روشهاي جراحي استفاده شود .
پزشکان براي کاهش درد و بهبود وضعيت حرکتي بيماران ممکن است از روشهاي مختلف فيزيوتراپي نيز استفاده نمايند که البته فيزيوتراپي براي افزايش دامنه حرکات و بالا بردن انعطاف پذيري مفاصل نيز استفاده مي شود .
با آنتی‌بیوتیک، این بیماری درمان می شود؟
ـ نه! این‌طور نیست که شما بتوانید جلوی بیماری را با درمان آنتی‌بیوتیکی بگیرید. همان‌طور که گفتم عفونت نقشی در بروز بیماری as دارد اما تنها عامل تعیین‌کننده نیست. اینکه چرا بعضی دچار این بیماری میشوند و برخی دیگر نمی‌شوند، هنوز مشخص نیست. امروزه نقشه‌های ژنتیکی ریزتری را از این بیماری پیدا کرده‌اند که بعضی از آنها خیلی قوی‌تر با این بیماری همراهی دارد و احتمال ابتلا به as را بیشتر میکند.
ورزش بخش جدایی ناپذیر درمان است
گاهی اوقات بیماران بخش اصلی درمان بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان یعنی فیزیوتراپی را دست کم می گیرند که در رأس آن، ورزش کردن و انجام حرکات کششی خارج از برنامه ی فیزیوتراپی است
کشش کمر، کشش قسمت های مرکزی بدن، تلاش برای بهبود ثبات راه رفتن و تمرین تکنیک های داشتن وضعیت بدنی خوب، همه از بخش های حیاتی درمان این بیماری هستند.
علاوه بر مصرف داروی ضدالتهاب و سایر داروها، که توسط پزشک تان تجویز می شود، ورزش و انجام حرکات کششی روزانه می تواند به کاهش سفتی و درد و افزایش انعطاف پذیری و تحرک منجر گردد.
افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان ممکن است در معرض خطر بالاتری برای شکستگی استخوان باشند
افراد مبتلا به این بیماری در معرض خطر بالاتری برای شکستگی ستون فقرات قرار دارند، زیرا بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان می تواند سبب کاهش تراکم استخوان و در نهایت پوکی استخوان شود.
بسیاری از بیماران مراجعه کننده، به استئوپنی دچارند که در واقع مرحله ی پیش از پوکی استخوان است. یک بیمار می تواند در مراحل اولیه ی ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان این علامت را نشان دهد، قبل از این که سایر علائم بروز پیدا کنند.
اگر شما به این بیماری مبتلا هستید، باید نسبت به این عارضه آگاه باشید، تا در اسرع وقت آن را شناسایی و سپس درمان کنید.
پيشگيري :
شايان ذکر است بدليل اينکه عامل اصلي ايجاد بيماري زمينه ژنتيک مي باشد چندان نمي توان از بروز بيماري جلوگيري کرد . ولي نمي توان با بروز علائم مشکوک بلافاصله با پزشک مشورت نموده و بيماري را در مراحل اوليه شناخت و از گسترش بيشتر آن جلوگيري نمود .
استعمال سیگار می تواند علائم این بیماری را بدتر کرده و یا به بروز آن را سرعت ببخشد
اگر مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان هستید و سیگار می کشید، الان زمان ترک است. افراد سیگاری، به خصوص مردان، علائم جدی تر و پیشرفته تری از این بیماری را نسبت به آنانی که سیگار نمی کشند نشان می دهند. ستون فقرات آن ها بیشتر آسیب می بیند و زودتر این بیماری را تجربه خواهند کرد.
در رأس همه ی این ها ممکن است افراد سیگاری آنچنان که باید، به درمان ها پاسخ خوبی ندهند. خبر خوب اینکه ترک سیگار می تواند به راحتی درد، سفتی و التهاب ستون فقرات را کاهش دهد
بیماران نتایج بهتری خواهند گرفت، اگر مثبت بیاندیشند و مورد حمایت قرار بگیرند
با وجود اینکه اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن است، ولی افراد باید احساس مثبتی نسبت به آن داشته باشند، زیرا داروهای زیادی جهت جلوگیری و یا کاهش علائم آن در دسترس هستند.
ممکن است گاهی مشکلاتی پیش بیاید اما با ورزش منظم و پایبندی به یک برنامه درمانی، افراد مبتلا می توانند زندگی فعالانه ی طولانی داشته باشند. گفتگو با انجمن های حامی و افرادی که مانند شما به این مشکل دچارند، می تواند احساسات خوب را در شما برانگیزد.