عفونت ليشمانيا ماژور در اغلب نژادهای خالص موش نمای بالينی شبيه سالک در انسان ايجاد می کند با تلقيح زير جلدی ليشمانيا ماژو ر ، ضايعه ای در محل تلقيح ايجاد می گردد که در عرض چند هفته کاملاًبهبود يافته و حيوان در برابر عفونت بعدی مصون می گردد . اين نژادهای موش را اصطلاحاً مقاوم می نامند . در مقابل در نژاد BALB/c عفونت ليشمانيا ماژور باعث ايجاد غير بهبود يابنده ای می شود که در نهايت سيستميک می گردد که شبيه بيماری کالا آزار در انسان می باشد و صد در صد حيوانات عاقبتاً می ميرند . اين نژاد موش را اصطلاحاً حسا س می نامند . عفونت تجربی موش بهترين مدل مطالعه شده يک بيماری عفونی برا ی توضيح پاسخ های ايمنی می باشد . مطالعات ايمنو لوژی فراوانی در ليشمانيوز انسانی انجام شده است و با اينکه آزمونهای پيچيده ای در ليشمانيوز بکار گرفته شده استولی هنوز عامل يا عوامل ايمنولوژيکی که صد درصد مرتبط با مصونيت و بهبودی باشد تعريف نشده است آزمون پستی ليشمانين (LST) Leishmanin Skin Test يا Montenegro که شبيه تست مانتو است و ازدياد حساسيت با واسطه سلولی را نشان می دهد . اين آزمون در درصد بالايی(%90) از افراد بهبود يافته مثبت است و در طول بيماری سالک از منفی به مثبت تغيير می کند و در شکل DCL بيماری و کالاآزار معمولاًمنفی است . لازم به ذکر است که هنوز آزمون پوستی ليشمانين مناسب ترينن آزمون بررسی وضعيت ايمنی افراد می باشد .
تحقيقات در مورد توليد و ارزيابی واکسن های نسل اول که منحصر به استفاده از انگل ليشمانيای کشته شده به تنهايی يا همراه با BCG بود در دنيای جديد و در دنيای قديم تحت شرايط GMP توليد و در انسان و سگ مورد ارزيابی قرار گرفت . در دنيای قديم واکسن از انگل ليشمانيا ماژور توسط موسسه واکسن و سرم سازی رازی به توليد انبوه رسيد . ابتدا واکسن تجربی شامل ليشمانيای کشته بوسيله حررات ( ALM) مخلوط با مقدار کمی (1/0 دوز معمولی ) از واکسن سل BCG) ) در ايران و پاکستان و سودان مورد ارزيابی بالينی قرار گرفت . نتايج ارزيابی اين واکسن نشان داد که اگر چه واکسن بی خطر است ، اما در برابر ابتلاء به ليشمانيوز (سالک ) مصونيت کافی ايجاد نمی نمايد .
واکسن تجربی جديدی در موسسه رازی حصارک ايران توليد گرديده است . اين واکسن اثر بخشی بمراتب بيشتری دارد و انتظار می رود که در مقابل ليشمانيوز (سالک و کالاآزار ) مصونيت قوی تر ی ايجاد نمايد . واکسن جديد همان واکسن ليشمانيای کشته شده قبلی است که با ياور(کمک کننده ) هيدرو کسيد آلومينيوم بمنظور بالا بردن قدرت واکسن مخلوط گرديده است . هيدروکسيد آلومنيوم يک ياور تقويت کنننده سيستم دفاعی است و به واکسن های مختلف نظير کزاز و غيره اضافه می شود . اين واکسن همچنين در موقع تزريق با واکسن سل ( BCG)به ميزان يک دهم مقدار معمولی مخلوط می شود .
نتايج اوليه اين واکسن جديد مخلوط با واکسن سل در حيوان و مرحله يک ارزيابی در انسان اميد بخش بوده است و هم اکنون اين واکسن در مرحله ارزيابی با استفاده از ليشمانيز اسيون است و نتايج آن به زودی مشخص می شود .
واکسن های نو ترکيب فراوانی مثل gp63، (PSA-2) gp46/M2، (LeIF) protein eukaryotic ribosomal Leishmania ، Leishmania activating C kinase proteinase(CPa) , (CPb) Cysteine, (LAcK) به عنوان کانديد ای واکسن هستند ولی تنها TrifusionTSA-LmSTI1 – LeIF که يک واکسن سه تايی Trifusion است در مدل مو ش نتا يج درخشانی داشته است گرچه در سگ در ايتاليا پاسخ ها
رضايت بخش نبود ولی تنها واکسن نو ترکيبی است که به مرحله يک ارزيابی انسانی در آمريکا رسيده است . در حال حاضر برروی DNA واکسن های کد کننده پروتئين شوک گرمائی سيستئين پروتئينازهای a , b و بعضی ديگر از پروتئين های گونه های مختلف ليشمانيا ، تحقيقاتی در حال انجام می باشند . اين تحقيقات هنوز در مراحل تجربی و بررو ی مدلهای حيوانی انجام می شوند که در مواردی نيز با نتايج رضايت بخشی همراه بوده اند .با توجه به تظاهرات بالينی کاملاًمتفاوت وتنوع و پيچيدگی اپيدميولوژی ليشمانيوز ، روش های کنترل اين بيماری در مناطق مختلف يکسان نيست و استراتژی واحدی برای کنترل اين بيماری وجود ندارد مگر آنکه واکسن موثری عليه اين بيماری تهيه گردد .
دلايل متعددی محققين را برای پژوهش در زمينه توليد واکسن ترغيب می کند از جمله ايجاد مصونيت دائمی بعد از بهبودی از زخم سالک ، امکان مطالعه واکسن در مدل های حيوانی ، امکان کشت پرو ماستيگوت گونه های ليشمانيا به صورت خالص و نيز اينکه معمولاًافراد بومی که در مناطق آندميک بيماری زندگی می کنند بيش از يک بار به ليشمانيوز مبتلا نمی شوند و بيماری در اين افراد خفيف تر است . ولی با وجوداين و تلاشهای نسبی جهان و اينکه توليد و ارزيابی واکسن ليشمانيوز جزو اولويت ها ی سازمان بهداشت جهانی در دهه اخير بوده است .
واکسن متنوعی عليه ليشمانيوز طراحی شده اند ولی موثرترين روش پيشگيری از سالک استفاده از واکسن زنده يعنی ليشمانيز اسيون بوده است ، واکسن های زنده ضعيف شده تاکنون کارآيی لازم را نشان نداده اند ولی درآ ينده نزديک شاهد مراحل توليد وارزيابی نسل جديد واکسن های زنده ضعيف شده با دستکاری های ژنتيکی خواهيم بود . هنوز هيچ واکسنی عليه هيچ يک از انواع ليشمانيوز انسانی وجود ندارد