هیپوناترمی چیست؟ علائم و راه درمان آن
کم شدن سطح سدیم خون در اثر ازاحتباس آب یا دست دادن سدیم یا هردو رخ می‌دهد.
به وضعیتی که در آن سطح سدیم در خون غیرطبیعی می شود هیپوناترمی می گویند. سدیم نوعی الکترولیت است که به تنظیم مقدار آب اطراف و داخل سلول های بدن کمک می کند.
در هیپوناترمی، یک یا چند عامل باعث رقیق شدن سدیم بدن می شود. این عوامل از یک بیماری یا نوشیدن بیش از حد آب در ورزش های استقامتی مختلف است. وقتی این اتفاق رخ می دهد، سطح آب بدن شما افزایش پیدا می کند و سلول های بدن شروع به تورم می کنند. این تورم ممکن است مشکلات زیادی ایجاد کند که طیف آن از خفیف تا کشنده گسترده است.
هدف درمان هیپوناترمی رفع بیماری زمینه ای می باشد. بسته به علت بیماری هیپوناترمی، شاید تنها کم کردن میزان مصرف نوشیدنی باعث درمان و بهبود این وضعیت شود. در موارد دیگر، شاید نیاز به مصرف مایعات و داروهای وریدی داشته باشید.
علائم هیپوناترمی
علائم و نشانه های این وضعیت شامل موارد زیر می باشد:
- سردرد
- کاهش انرژی و افزایش خستگی
- ضعف، اسپاسم یا گرفتگی ماهیچه ها
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- بی حالی و تحریک پذیری
- کما
- تشنج
سدیم نقش کلیدی در بدن ما ایفا می کند. این ماده باعث می شود تا فشار خون طبیعی باشد، از عملکرد ماهیچه ها و اعصاب حمایت می کند و مایعات بدن را تنظیم می کند. سطح طبیعی سدیم در بدن بین ۱۳۵ تا ۱۴۵ بر اساس واحد اندازه گیری mEq / L می باشد. هیپوناترمی، زمانی رخ می دهد که سدیم خون شما پایین تر از ۱۳۵ mEq / L باشد.
بسیاری از شرایط و عوامل مهم در سبک زندگی انسان می تواند منجر به هیپوناترمی شود. این عوامل شامل:
بعضی از داروها:
بعضی از داروها مانند برخی از قرص های آب (دیورتیک ها)، داروهای ضد درد و داروهای ضد افسردگی می توانند موجب افزایش بیش از حد ادرار شوند.
مشکلات قلبی، کلیوی و کبدی:
نارسایی احتقانی قلب و بیماری های خاصی که بر روی کلیه ها یا کبد اثر می گذارند، می توانند باعث تجمع مایعات در بدن شوند. این فرایند باعث کاهش سطح کلی سدیم بدن می شود.
سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH):
در این حالت، سطح هورمون ضد ادرار یا ADH بالا می رود و بدن شما به جای آنکه به طور معمول ادرار خارج کند، آب را در خود حفظ می کند.
استفراغ شدید یا اسهال مزمن:
در این حالت ها بدن مایعات و الکترولیت های خود مانند سدیم را از دست بدهد.
نوشیدن آب بیش از حد:
از آنجا که سدیم از طریق عرق کردن از دست می رود، در طول فعالیت های استقامتی مانند ماراتون و یا استفاده از تردمیل، مقدارآب زیاد مصرف می شود. این عامل باعث رقیق شدن مقدار سدیم خون می شود. مصرف آب بیش از حد در سایر موارد می تواند باعث کم شدن سدیم شود.
کم آبی بدن:
مصرف کم مایعات نیز می تواند مشکل ایجاد کند. اگر بدن خشک شود، مایعات و الکترولیت های خود را از دست می دهد.
تغییرات هورمونی:
کمبود ترشح غده آدرنال بر توانایی غدد آدرنال برای تولید هورمون هایی است که به حفظ تعادل پتاسیم، سدیم و آب کمک می کند، اثرمی گذارد. سطح پایین هورمون تیروئید می تواند باعث کاهش سطح این مواد در خون شود.
مصرف مخدرهای اکستازی:
مصرف این آمفتامین خطر ابتلا به هیپوناترمی را تا حالت کشنده افزایش می دهد.
عوامل خطرابتلا به هیپوناترمی
عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهند:
سن: بزرگسالان سالمند ممکن است عوامل موثرتری برای هیپوناترمی داشته باشند. مثل مصرف داروهای خاص و تغییرات مرتبط با سن
احتمال بیشتر شدن بیماری های مزمن که باعث تغییر تعادل سدیم دربدن می شوند.
مصرف داروهای خاص:
از جمله داروهایی که باعث افزایش خطر ابتلا به هیپوناترمی می شوند می توان به:
- داروهای ضد درد
- دیورتیک های تیازید
- برخی از داروهای ضد افسردگی
- ممکن است اکستازی نیزبه موارد کشنده ی هیپوناترمی مرتبط باشد.
شرایطی که میزان دفع آب بدن را کاهش می دهند:
بیماری هایی که خطر ابتلا به هیپوناترمی را ممکن است افزایش دهند عبارتند از:
- نارسایی قلبی
- بیماری کلیوی
- سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH)
فعالیت های فیزیکی شدید:
افرادی که در فعالیت های شدید بدنی مانند ماراتن شرکت می کنند و بیش از حد آب می نوشند در معرض خطر ابتلا به هیپوناترمی قرار دارند.
عوارض هیپوناترمی
در هیپوناترمی مزمن، سطح سدیم به تدریج در مدت ۴۸ ساعت و یا بیشتر کاهش می یابد و علائم و عوارض نسبتا متوسط هستند.
در هیپوناترمی حاد، میزان سدیم به سرعت کاهش پیدا می کند و منجر به اثرات بالقوه خطرناکی مثل تورم سریع مغز می شود که می تواند منجر به کما و مرگ شخص شود.
مشخص شده است زنان پیش از یائسگی در معرض خطر بیشتر آسیب مغزی مرتبط با هیپوناترمی قرار دارند.ممکن است این خطر مربوط به اثر هورمون های جنسی زنان بر توانایی بدن آنان برای متعادل کردن میزان سدیم باشد.
روش های تشخیص هیپوناترمی
تشخیص شرایط فقط با یک معاینه فیزیکی امکان پذیر نیست. برای تایید کاهش میزان سدیم خون، پزشک آزمایش خون و آزمایش ادرار را تجویز می کند.
روش های درمان هیپوناترمی
درمان هیپوناترمی با هدف بهبود علت زمینه، انجام می شود.
اگر به خاطر رژیم غذایی یا مصرف دیورتیک ها و یا مصرف بیش از اندازه آب، هیپوناترمی مزمن، متوسط یا شدید داشته باشید، پزشک ممکن است توصیه کند به مدت چند روز مایعات مصرف نکنید. او همچنین باید میزان استفاده از دیورتیک ها را برای افزایش میزان سدیم در خون مجددا تنظیم کند.
هیپوناترمی شدید و حاد ، نیاز به درمان هایی دارد که بیشتر تهاجمی هستند.
برخی این درمان ها عبارتند از:
مصرف مایعات داخل وریدی:
پزشک ممکن است محلول سدیم IV (سرم سدیم) را برای افزایش سطح این ماده در خون تجویز کند.
مصرف دارو:
ممکن است پزشک داروهایی برای مدیریت علائم و نشانه های هیپوناترمی مانند سردرد، تهوع و تشنج توصیه کند.
روش های پیشگیری
اقدامات زیر ممکن است در جلوگیری از هیپوناترمی به شما کمک کند:
درمان بیماری های مرتبط:
درمان هر شرایطی که به هیپوناترمی کمک می کند، مانند کمبودهای غدد فوق کلیوی، به کاهش سدیم خون می تواند کمک کند.
اقدامات احتیاطی را در هنگام فعالیت های شدید انجام دهید:
ورزشکاران باید فقط به اندازه ای مایعات بنوشند که در طول فعالیت این میزان را از طریق عرق کردن از دست می دهند.یک معیار خوب برای اندازه گیری میزان مایعات بدن تشنگی است. پس کافی است که مایعات را زمانی استفاده کنید که تشنه هستید. از خوردن مایعات زیاد بدون این که احساس تشنگی کنید، خودداری نمایید.
در طول فعالیت های شدید از نوشیدنی های ورزشی مناسب استفاده کنید:
با پزشک خود در مورد جایگزینی آب با نوشیدنی های ورزشی که حاوی الکترولیت ها هستند در هنگام شرکت در فعالیت های استقامتی مثل ماراتن ها و دیگر فعالیت ها مشورت کنید.