مایع آمنیوتیک یا آب دور جنین / کم یا زیاد شدن مایع آمنیوتیک چه تاثیری روی جنین دارد ؟
مایع آمنیوتیک چیست؟
مایع آمنیوتیک ماده ای است که جنین را در کیسه جنین احاطه کرده است.
این مایع کارهای مهمی انجام می دهد که عبارتند از:
به عنوان یک ضربه گیر، جنین را در مقابل صدمات و بند ناف را در مقابل تحت فشار قرار گرفتن (و در نتیجه اختلال در اکسیژن رسانی به جنین) محافظت می کند.
جنین و رحم را از عفونت محافظت می کند.
بعنوان یک منبع کوتاه مدت از مایعات و مواد غذایی برای جنین عمل می کند.
به جنین برای تنفس و تحرک کمک می کند.
به تکامل مناسب سیستم های گوارشی، اسکلتی-عضلانی و تنفسی جنین کمک می کند.
مایع آمنیوتیک کجا تولید می شود؟
در طی ۱۶ هفته اول حاملگی، جفت، غشاهای آمنیوتیک، بند ناف و پوست جنین، همگی مایعی تولید می کنند که همزمان با رشد جنین، کیسه آمنیوتیک را پر می کند.
پس از آن جنین شروع به بلعیدن مایع کرده، مایع از کلیه های جنین گذشته و به صورت ادرار از بدن جنین خارج می شود و این چرخه مجدداً تکرار می شود. طوری که کل مایع آمنیوتیک، هر چند ساعت یک بار از این چرخه عبور می کند.
جنین همچنین مقداری مایع از ریه هایش ترشح می کند. مقدار کمی از مایع آمنیوتیک جذب کیسه آمنیوتیک شده و وارد بدن مادر می شود و یا از طریق خون بند ناف به بدن مادر برمی گردد.
بنابراین، جنین نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در کیسه آمنیوتیک دارد.
زیاد بودن مایع آمنیوتیک از حد طبیعی را هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس و کم بودن آن را الیگوهیدرآمنیوس می گویند.
بدن چگونه آب دور جنین را می سازد؟
بعد از لقاح تخمک روی دیواره رحم، کیسه ای پر از آب به اسم کیسه آمنیوتیک جنین را می پوشاند. این کیسه دارای دو غشاء است؛ کوریون و آمونیون. این کیسه جنین را در آب دور جنین حفظ می کند. در ابتدا بدن این مایع را با استفاده از آب سیستم گردش خون می سازد. آب دور جنین چند روز پس از بارداری ایجاد می شود.
ترکیب اولیه آب دور جنین آب است. در اوایل سه ماهه دوم بارداری جنین شروع به قورت دادن این مایع می کند و آن را از طریق ادرار دفع می کند و این عمل ادامه دارد. ممکن است به ظاهر فرایندی چندش آور باشد اما هنگامی که کیسه آب پاره می شود و فرزند شما متولد می شود بیشتر این مایع به صورت ادرار از بدن نوزاد خارج می شود.
کم بودن آب دور جنین را الیگوهیدرآمنیوس می گویند.
علامت کاهش مایع آمنیوتیک
چنانچه خانم باردار دارای یکی از نشانه‌های زیر باشد باید مقدار مایع آمنیوتیک را اندازه‌گیری کرد:
– ترشح مایع از واژن
– کوچک‌تر بودن شکم مادر نسبت به سن بارداری
– کاهش حرکات جنین
– کم بودن رشد جنین
دلایل کم شدن مایع آمنیوتیک
عوامل گوناگونی میتوانند آب دور جنین را کم کنند. دلایل شایع کم شدن مایع آمنیوتیک عبارتند از:
– پاره یا سوراخ شدن کیسه آب جنین
– وجود مشکلات مربوط به جفت(دکلمان جفت)
– حاملگی دوقلویی یا بیشتر
– ناهنجاری‌های جنین
– مصرف بعضی داروها
– عفونت داخلی رحم
– بارداری طولانی‌مدت
– ناشناخته‌ها، گاهی بدون وجود هیچ مشکلی حجم مایع به‌طور خودبه‌خود کاهش می‌یابد
عوارض کم شدن مایع آمنیوتیک
مایع آمنیوتیک اثرات زیادی بر رشد جنین دارد و کاهش آن عوارضی برای جنین ایجاد می کند:
– ایجاد فشار به جفت و بند ناف و کاهش رشد جنین
– کاهش تحرک جنین و رشد نکردن مناسب دست‌وپا
– ایجاد اختلال در تکامل ریه، کلیه و دستگاه گوارش جنین
– پارگی زودهنگام کیسه آب
– بالا رفتن و احتمال بروز دیابت بارداری و فشارخون مادر
– فشار آمدن به بند ناف و کاهش میزان خون‌رسانی به کودک و درنتیجه کاهش ضربان قلب جنین
– پوست خشک و چروکیده و چرمی در جنین
– مشکلات عضلانی و استخوانی
– افت ضربان قلب جنین
تشخیص کاهش آب دور جنین
برای تشخیص اولیگوهیدرآمنیوس(کاهش مایع آمنیوتیک) علاوه بر معاینه بدنی از سونوگرافی می‌توان استفاده کرد، چنانچه شاخص(اندکس) مایع آمنیوتیک زیر ۵سانتیمتر (کمتر از حد طبیعی) باشد بیمار دچار اولیگو هیدرآمنیوس می‌باشد.
درمان کاهش مایع آمنیوتیک
مهم‌ترین اقدام درمانی در کاهش آب دور جنین از بین بردن عوامل آن است. مادر باید تحت نظر باشد و هفته‌ای دو بار نوار قلب جنین NST برای او صورت گیرد و درصورتیکه جان جنین درخطر باشد ختم حاملگی لازم است. کاهش مایع دور جنین در اواخر بارداری بسیار شایع‌تر است و درصورتیکه جنین تکامل کافی یافته و نارس نباشد باید به‌سرعت به ختم حاملگی اقدام کرد. در مواردی که جنین نارس است تصمیم‌گیری مشکل است، چون کاهش مایع آمنیوتیک می‌تواند باعث مرگ جنین شود و از طرف دیگر تولد زودهنگام ممکن است باعث مرگ نوزاد شود. در این موارد سعی میشود به مادر و جنین زمان داد و درنهایت در صورت ادامه مشکل با وجود نارس بودن جنین؛ پزشک برای نجات جان نوزاد حاملگی را ختم می‌کند.
زیاد بودن مایع آمنیوتیک از حد طبیعی را هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس می گویند
زیاد بودن مایع آمنیوتیک (آب دور جنین) چگونه تشخیص داده می شود؟
– درد در ناحیه شکم و کمر درد
– بیشتر شدن وزن از حالت معمول
– ورم در ناحیه پا و مخصوصا قوزک پا
– بزرگتر شدن رحم و شکم بیشتر از حد معمول
– کمتر احساس شدن حرکات جنین درون رحم مادر
– و در نهایت ممکن است پزشک برای اطمینان بیشتر درخواست سونوگرافی دهد و میزان مایع دور جنین را اندازه گیری نمایند و اگر میزان مایع آمنیوتیک بیش از ۲۵ سانتیمتر باشد مقدار آن غیر طبیعی تلقی میشود. میزان مایع کیسه آب جنین در سه ماهه سوم بایستی بین ۵ تا ۲۵ سانتی متر باشد.
دلایل افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک
در بیشتر موارد علت ناشناخته است. در حدود ۶۰ درصد موارد، هیچ دلیل خاصی پیدا نمی شود، جنین مشکلی ندارد و مایع خوبخود کم می شود.
با این حال بیمار باید همچنان تحت نظر پزشک باشد و برای وی تا آخر حاملگی، سونوگرافی تجویز شود. همچنین ممکن است به منظور کاهش خطر پارگی زودرس کیسه آب مادر و زایمان زودرس، استراحت مطلق تجویز شود.
علل احتمالی افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک عبارتند از:
– دیابت مادر: در صورتی که مادر، دیابت کنترل نشده داشته باشد ممکن است دچار افزایش بیش از حد مایع گردد. پلی هیدرآمنیوس در ۱۰ درصد مادران دیابتی و معمولا در سه ماهه سوم تشخیص داده می شود. به همین دلیل معمولا برای مشخص کردن اینکه ممکن است افزایش بیش از حد مایع ناشی از دیابت باشد، یک تست گلوکز انجام می شود. این موارد معمولا خفیف بوده و با کنترل دیابت به راحتی درمان می شوند.
– ماکروزومی یا حاملگی چند قلویی: بزرگ بودن بیش از حد جنین (ماکروزومی) یا حاملگی دوقلویی یا چند قلویی خطر افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک را افزایش می دهد. پلی هیدرآمنیوس بویژه در موارد سندرم انتقال خون دوقلوها محتمل است. در این سندرم، قل دهنده خون دارای مایع آمنیوتیک کم و قل گیرنده خون دچار افزایش بیش از حد مایع است.
– ناهنجاری های جنینی: در بعضی موارد نادر، جنین ممکن است دچار یک ناهنجاری باشد که سبب می شود مایع را نبلعد، در حالی که کلیه اش ادرار بیشتری از همان مایع کمی که بلعیده تولید می کند. این مسئله ممکن است ناشی از ناهنجاری هایی باشد که بلعیدن را برای جنین مشکل می کنند.
از جمله این ناهنجاری ها می توان به تنگی پیلور، شکاف لب یا کام، یا انسداد دستگاه گوارش اشاره کرد.
بعضی مشکلات دستگاه عصبی نظیر نواقص لوله عصبی یا هیدروسفالی نیز می توانند مانع بلع نوزاد شوند.
خطرات بالا بودن میزان آب دور جنین:
– احتمال خونریزی پس از زایمان بیشتر می گردد.
– احتمال بالارفتن خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد.
– خطر پارگی و جدا شدن زودرس جفت را افزایش می دهد.
– ممکن است باعث تحت فشار قرار گرفتن بند ناف شود که باعث می شود جنین در خطر کمبود اکسیژن قرار گیرد.
درمان بالا بودن میزان مایع آمنیوتیک:
حدودا ۵۰ درصد مواقع و مخصوصا در موارد خفیف این مشکل بصورت خودبخود حل می شود. درصورتیکه مایع خیلی زیاد باشد و یا سبب ناراحتی زیادی شود معمولا ممکن است پزشک با روشی بنام آمنیوسنتز درمانی مقداری از مایع را بوسیله سوزن خارج کند. از این طریق پزشک سوزنی رااز طریق رحم وارد کیسه آمنیوتیک کرده و مقداری از مایع را بیرون میکشد. در مواقع شدید این کار ممکن است هر هفته و یا حتی بیشتر تکرار شود. در بعضی موارد ممکن است برای کم کردن میزان ادرار جنین از داروهای مهار کننده پروستاگلاندین ها نظیر ایندومتاسین استفاده شود.
تأثیر پلی هیدرآمنیوس بر زایمان
پلی هیدرآمنیوس خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد، بنابراین مادر باید تحت نظر باشد.
با شروع مراحل زایمان، خارج شدن مقدار زیادی مایع از رحم، خطر پارگی جفت (جدا شدن زودرس جفت) یا پرولاپس بند ناف (قرار گرفتن بند ناف در گردن رحم و احتمال تحت فشار قرار گرفتن آن) را افزایش می دهد.
هر دوی این وضعیت، کودک را در خطر کمبود اکسیژن قرار داده و ممکن است نیاز به سزارین اورژانسی باشد.
از آنجا که رحم نیز ممکن است پس از زایمان قادر به منقبض شدن نباشد، احتمال خونریزی بعد از زایمان نیز وجود دارد. از این رو پزشک در طول زایمان، کاملا مادر را تحت نظر خواهد داشت.
