اناتومي و بافت شناسي غده:

تيروئيد يك غده پروانه اي شكل است كه در جلوي گردن درست در بالاي ناي واقع شده است. واحدهاي ترشحي غده تيروئيد فوليكول ها هستند كه يك ماده غير شفاف به نام كولوئيد را در بر مي گيرند كه حاوي تيروگلوبين و مقدار كمي تيرو البومين يد دار است. اين غده حاوي سلول هاي پارا فوليكولر نيز هست كه كلسي تونين را ترشح مي كنند .

عملكرد تيروئيد:

غده تيروئيد دو هورمون اصلي به نام تيروكسين و تري يدو تيرونين و مقدار كم rT3و MIT و DIT را نيز مي سازد.

مراحل سنتز هورمون :

شامل سه مرحله ي اصلي تغليظ يد ، اكسيداسيون يديد و اضافه شدن يد به تيروزين است .

نحوه كنترل هورمون ها:

براي ترشح اين دو هورمون ابتدا هورمون TRH از هيپوتالاموس توليد و بر روي هيپوفيز اثر كرده و تيرو تروپ هاي هيپوفيز هورمون TSH را توليد و ترشح مي كنند كه سنتز هورمون ها و ازاد شدن هورمون هاي تيروئيدي را كنترل مي كنند ؛ كه افزايش غلظت هورمون هاي تيروئيدي باعث اثر مهاري بر روي پاسخ هيپوفيز به TRH مي شود و برعكس .

نحوه ي انتقال در پلاسما :

بخش عمده اين هورمون ها به صورت متصل به پروتئين هاي TGB و TBPA در خون حمل مي شوند و بخش كمي به صورت آزاد در پلاسما اند .

مكانيسم اثر بر سلول هدف:

هورمون هاي تيروئيدي از طريق مكانيسم هسته اي اثر خود را اعمال مي كنند .

بيماري هاي مربوطه :

كم كاري تيروئيد – پركاري تيروئيد – بزرگي غده تيروئيد – ندول ها (توده) و كانسر(سرطان) تيروئيد – التهاب تيروئيد.

روش هاي اندازه گيري هورمون:

سطح TSH در پاسخ به تغييرات T3 و T4 آزاد تغيير مي كند؛ .پس ابتدا بايد مشخص شود كه آيا TSH طبيعي است يا نه ! غير طبيعي بودن TSH بايد به وسيله اندازه گيري سطح هورمون تيروئيد در گردش پيگيري شود . در حال حاضر روشهاي RIA براي تعيين T3 وT4 و توتال به طور وسيع استفاده مي شوند .

روشهاي اندازه گيري هورمون آزاد :

الف) مستقيم :

1- جداسازي فيزيكي بخش آزاد هورمون به وسيله اولترا سانتريفوژ يا دياليز تعادلي(بهترين روش اندازه گيري سطح آزاد هورمون).

2-رقابت ميان هورمون تيروئيد آزاد با T4نشاندار راديو اكتيو .

ب) غير مستقيم :

محاسبه اندلكس T3 وT4 آزاد: ميزان جذب رزيني × هورمون كل = اندلكس هورمون

ابتدا هورمون نشاندار را به نمونه مورد آزمايش اضافه مي كنند. بسته به ميزان جايگاه خالي پروتئين حامل هورمون ، هورمون نشاندار به جايگاه پروتئيني متصل مي شود. بعد رزين را اضافه مي كنند تا هورمون هاي نشاندار باقي مانده به آن متصل شوند. ميزان اتصال T3 نشاندار به رزين هنگامي افزايش مي يابد كه مكان هاي اتصالي اشغال نشده ي پروتئين ها ، كاهش يافته باشند.

مقادير طبيعي هورمون سرم :

ميزان نرمال سرمي T4 بين 5 تا 12 mg/dl

ميزان نرمال سرمي T3 بين 115 تا 190 mg/dl

آناتومي و بافت شناسي غده ي تيروئيد :

تيروئيد يك غده پروانه اي شكل است كه در جلوي گردن درست در بالاي ناي واقع شده و وزن آن در انسان بالغ 15 تا 20 گرم است . غده تيروئيد از دو لوب تشكيل شده است كه با يك نوار بافتي نازك (ايسموس) به هم مرتبط شده اند . ضخامت و پهناي هر لوب 2-2/5 cm و طول هر يك 4 cm است . طول و عرض ايسموس 2 cm و ضخامت آن 0/5 mm است . واحد هاي ترشحي غده تيروئيد فوليكول ها هستند كه حاوي يك لايه ي خارجي مركب از سلول هاي اپي تليال مي باشند كه بر روي يك غشاي پايه قرار گرفته و يك ماده ي غير شفاف به نام كولوئيد را در بر مي گيرند كه كولوئيد حاوي تيروگلوبين و مقدار كمي تيرو آلبومين يد دار است . بافت پشتيبان كه حاوي عروق خوني و رشته هاي عصبي خود مختار است فوليكول ها را در بر گرفته است . اين غده حاوي سلول هاي (c) يا پارا فوليكولر نيز هست كه هورمون پلي پپتيدي كلسي تونين را توليد مي كنند كه يا داخل تيغه ي پايه ي فوليكولي محصور شده اند و يا به صورت گروهي در فضاهاي بين فوليكولي وجود دارند .

عملكرد تيروئيد :

غده تيروئيد دو هورمون به نام هاي تيروكسين (تترا يدو تيرونين) (T4 ) و تري يدوتيرونين (T3 ) و مقدار كمي از هورمون هاي غير فعال ((rT3 و مقادير ناچيزي مونويدوتيروزين (MIT) و دي يدوتيروزين (DIT) كه پيش ساز هاي T3 و T4 هستند را مي سازد و به وسيله جريان خون در بدن پخش و بر روي سلول ها و بافت هاي مختلف اثر مي گذارند . مراحل سنتز هورمون ها و نحوه ي كنترل آنها:

هورمون هاي تيروئيد از اين لحاظ منحصر به فرد هستند كه براي فعاليت بيولوژيكي خود نياز به عضو كمياب يد دارند . غده تيروئيد بايد تركيب يد را سنتز كند كه اين سنتز در مولكول تيرو گلوبين انجام مي گيرد .

بيوسنتز تيروگلوبين : تيروگلوبين ماده پيش ساز T3 و T4 ، يك پروتئين گلوكوزيله ي بزرگ و يد دار است . تيروگلوبولين از دو زير واحد تشكيل شده است كه در ساختمان آن 115 ريشه ي تيروزين وجود دارد كه هر يك مي تواند جايگاه اضافه شدن يد باشد .حدود 70% يد موجود در تيرو گلوبين به شكل تركيبات پيش ساز غير فعال MIT و DIT بوده و حدود 30 % به شكل ريشه هاي يدوتيرونيل T3 و T4 مي باشد .

هيدروليز تيروگلوبولين : طي مدت چند دقيقه پس از تحريك غده تيروئيد توسط ، TSH يا cAMP ميكرو ويلوس هاي غشاي رأسي سلول به طور قابل توجهي افزايش يافته و تيروگلوبين در اين فرايند وابسته به ميكروتوبول ها به دام مي افتد ؛ كه به دنبال پينوسيتوز به داخل سلول فوليكولي باز مي گردد. اين فاگوزوم ها به ليزوزوم متصل شده و تشكيل فاگوليزوزوم را مي دهند. كه در آنجا آنزيم هاي پروتئاز و پپتيداز مختلف تيروگلوبين را هيدروليز كرده و اسيدهاي آمينه ي يدوتيرونين را آزاد مي كنند . T3 و T4 احتمالا از طريق يك فرايند تسهيل شده از قسمت قاعده اي سلول به داخل خون آزاد مي شوند. يد موجود در MIT و DIT نيز توسط آنزيم د يديناز جمع آوري مي شود .

تغليظ يد : غده تيروئيد مي تواند يديد در برابر يك گراديان الكترو شيميايي قوي تغليظ كند كه اين فرايند وابسته به انرژي بوده و با پمپ سديم- پتاسيم ATPase ارتباط دارد كه يد را به صورت-I وارد سلول هاي خود مي كند .نقل و انتقال يد ها به داخل تيروئيد توسط آنيون هايي نظير تيوسيانات ( SCN–) و پر كلرات ( (CLO4- پرتگنتات (- (TcO4 مهار مي شود .

اكسيداسيون يديد : تيروئيد تنها بافتي است كه مي تواند يديد را براي ايجاد ظرفيت بالاتر اكسيده كند .كه اين مرحله به وسيله يك پر اكسيد حاوي هم در سطح مجراي سلول فوليكولي صورت مي گيرد .آنزيم تيروپراكسيداز به پر اكسيد هيدروژن به عنوان عامل اكسيد كننده نياز دارد .H2O2 توسط يك آنزيم وابسته به NADPH توليد مي شود .تعدادي از تركيبات اكسيداسيون يديد را مهار كرده و مانع از وارد شدن در تركيبات MIT و DIT مي شوند.

اضافه شدن يد به تيروزين : يديد اكسيده شده با ريشه هاي تيروزيل در ساختمان تيروگلوبين و احتمالا با دخالت آنزيم تيروپراكسيداز واكنش انجام مي دهد . ابتدا موقعيت 3 حلقه آروماتيك و سپس موقعيت 5 آن يد دار مي شود تا به ترتيب MIT و DITبدست آيد .

جفت شدن ريشه هاي يدوتيروزيل : جفت شدن دو مولكول DITبراي تشكيل T3 در مولكول تيروگلوبولين صورت مي گيرد .

نحوه ي كنترل :

براي ترشح اين دو هورمون ابتدا هورمون آزاد كننده ي تيروتروپين (TRH) كه يك تري پپتيد است در هيپوتالاموس توليد مي شود كه TRH بر روي تيروتروپ هاي هيپوفيزي اثر كرده و سنتز و رها سازي TSH را تحريك مي كند . TSH هم چنين اندازه و تعداد سلول هاي فوليكولي تيروئيد را كنترل مي كند . افزايش غلظت هورمون هاي تيروئيدي باعث يك اثر مهاري بر روي پاسخ هيپوفيز به TRH مي شود ( پس نورد منفي )

نحوه ي انتقال در پلاسما :

بخش عمده اين هورمون ها به صورت متصل به دو پروتئين اتصالي اختصاصي به نام هاي :گلوبولين متصل شونده به تيروكسين (TGB) و پره آلبومين متصل شونده به تيروكسين (TBPA) در گردش خون منتقل مي شوند كه ميل تركيبي TBG براي اتصال به T3 و T4 ، صد برابر TBPA است كه در شرايط طبيعي TGB از طريق پيوند هاي غير كوالان تقريبا به تمام T3 و T4 موجود در پلاسما انتقال مي يابد ، بخش كمي از هورمون ها كه به صورت غير متصل و آزاد در پلاسما هستند مسئول فعاليت هاي بيولوژيك هستند .

مكانيسم اثر بر سلول هدف:

هورمون هاي تيروئيدي از طريق مكانيسم هسته اي اثر خود را اعمال مي كنند : هورمون هاي تيروئيدي به گيرنده هاي خاصي با ميل تركيبي بالا در هسته سلول هدف متصل مي شوند . آنها هم چنين به جايگاه هايي با ميل تركيبي پايين در سيتو پلاسم نيز اتصال مي يابند كه اين اتصال هورمون در سيتوپلاسم هورمونها را در مجاورت هسته نگه مي دارد . نقش اصلي T3 و T4 افزايش كلي سنتز پروتئين ها و ايجاد تعادل نيتروژن مثبت است . اين هورمون ها همانند استروئيد ها از طريق افزايش يا كاهش رونويسي ژن ها باعث القا يا تو قف توليد پروتئين ها مي شوند .كه T3 و T4 فاكتور با عملكرد trans كمپلكس هورمون- گيرند ه است .كه در هسته جاي دارد و عنصر پاسخ به هورمون موجود در DNA با عملكرد Cis كه به اين كمپلكس اتصال مي يابد ، توالي مركزي AGGTCA~~~~AGGTCA مي باشد .

اثرات بيوشيميايي :

الف) كنترل سوخت و ساز بدن

ب) حفظ سلامت پوست و مو

ج) اثر بر تحريك پذيري سيستم عصبي

د) همكاري با ديگر غدد درون ريز (بدون مجرا)جهت نگهداري تعادل هورموني بدن

ه) كنترل رشد بدن و تكامل ذهني در خردسالان

و) انباشته شدن يد در بدن

اثرات بيولوژيكي :

شامل كنترل سرعت پايه ي متابوليك و توليد كالري از طريق افزايش مصرف اكسيژن در بافت به وسيله ي اثر هورمون تيروئيد بر روي نقل و انتقال غشايي و افزايش متابوليسم ميتوكندريايي مي باشد . اين هورمون ها براي تكامل عصبي ، رشد طبيعي و بلوغ جنسي در پستانداران ضروري هستند .از ديگر اعمال آنها : تحريك فعاليت آدرنرژيك به همراه افزايش ضربان قلب و قابليت انقباض عضله قلب ، تحريك سنتز پروتئين و متابوليسم كربوهيدرات ها ، افزايش سنتز و تجزيه ي كلسترول و تري گليسريد ها . افزايش نياز به ويتامين ها و افزايش متابوليسم كلسيم و فسفر و افزايش حساسيت گيرنده هاي آدرنرژيك به كاتكول آمين هاست .

بيماري هاي مربوطه :

كم كاري تيروئيد (هيپوتيروئيدي):

دو نوع هيپوتيروئيدي وجود دارد : هيپوتيروئيدي اوليه :اغلب به وسيله ي بيماري يا درمان هايي كه مستقيما بافت تيروئيد را نابود كرده يا مانع از سنتز هورمون تيروئيدي مي گردد و يا برداشته شدن كل يا قسمتي از غده تيروئيد و يا نبود يد كافي در رژيم غذايي ايجاد مي شود . هيپوتيروئيدي ثانويه : به علت آن دسته از بيماري هاي هيپوفيزي يا هيپوتالاموسي رخ مي دهد . كه باعث كمبود TSH و TRH يا هر دو آنها مي شوند .كه در هر دو نوع مقدار هورمون هاي تيروئيدي در خون كمتر از حد نرمال است .

پر كاري تيروئيد (هيپر تيروئيدي):

عبارت است از يك حالت متابوليك كه به علت افزايش هورمون هاي تيروئيدي به وجود مي آيد. كه علل هيپر تيروئيدي دو دسته اند : 1) آن هايي كه با هيپر تيروئيدي ساده و افزايش توليد و ترشح هورمون هاي تيروئيدي همراه هستند . 2) آن هايي كه بدين گونه نمي باشند كه از علل شايع افزايش فعاليت تيروئيدي مي توان به هيپرپلازي منتشر توكسيك –گواتر مولتي ندولر سمي – آدنوم منفرد توكسيك اشاره كرد .

بيماري هاي خود ايمني تيروئيد :

بيشتر اختلالات تيروئيد مانند پر كاري و كم كاري تيروئيد مربوط به بيماري هاي خود ايمني است. در بيماري هاي خود ايمني بدن توانايي تشخيص بافت هاي خودي را از عوامل غير خودي و بيگانه از دست مي دهد و سيستم ايمني بر عليه بافت هاي بدن پادتن مي سازد و اشتباها به اين بافت هاي حمله مي كند . در اين بيماري پادتني كه بر عليه تيروئيد ساخته مي شود ،موجب تخريب تدريجي تيروئيد مي شود و كم كاري تيروئيد را ايجاد مي كند. و يا موجب مي شود تيروئيد بيش از حد فعال شود و پركاري تيروئيد ايجاد شود

گواتر و توده هاي تيروئيد:

گاهي اوقات غده تيروئيد بزرگ مي شود كه ممكن است اين حالت در اثر بيماري هاشيموتو، گريوز، يا در اثر كمبود يد يا عدم تعادل هورمون هاي تيروئيدي ايجاد شود كه به بزرگي تيروئيد گواتر گفته مي شود .

التهاب تيروئيد :

ممكن است غده تيروئيد تحت تاثير باكتري ها يا ويروس ها ملتهب شود و تيروئيديت ايجاد شود. كه علائم آن شامل تب و دردناكي غده و يا علائم پر كاري تيروئيد باشد.

نحوه تشخيص بيماري (علائم و تست هاي بيوشيميايي):

علائم هيپر تيروئيدي :كاهش وزن ، خستگي ، عصبي بودن ، تپش قلب ، نبض سريع ، بي نظمي هاي قاعدگي ، عدم تحمل گرما ، افزايش تعريق ، اسهال ، بي قراري ، ترمور ، ضعف عضلاني ، تغييرات چشمي (بيماري گريوز) ، بزرگي متعدد غده تيروئيد .

علائم هيپو تيروئيدي : افزايش وزن ، به آساني خسته شدن ، سستي و بي حالي ، عدم تحمل سرما ، ريزش مو ، يبوست ، افسردگي ، كند شدن رفلكس ها ، كندي ضربان قلب ، زمخت شدن صدا ،‌ پوست خشك تكه تكه ،‌ افزايش كلسترول ، چشمان پف آلود ، بي نظمي قاعدگي ، ضعف يا گرفتگي عضلاني .

تست هاي اندازه گيري غلظت هورمون :

تيروكسين تام (T4 ) ، تري يدوتيرونين تام (T3 ) ،برآورد T4 آزاد (FT4E) ،برآورد T3 آزاد (FT3E)‌ ، تست گلوبولين متصل شونده به تيروكسين (TGB) و تست پره آلبومين متصل شونده به تيروكسين (TBPA).

تست هاي مخصوص بيماران اتو ايميون تيروئيد:

آنتي بادي ضد تيرو گلوبولين TgAb، آنتي بادي ضد ميكروزومي TMAb ، آنتي بادي هاي گيرنده ي TSH (TRAb) .

روشهاي اندازه گيري هورمون :

سطح TSH در پاسخ به تغييرات T3 و T4 آزاد تغيير مي كند .پس ابتدا بايد مشخص شود كه آيا TSH طبيعي ، مهار شده و يا افزايش يافته است . جز در موارد نادر ،‌ طبيعي بودن سطح TSH ، اختلال اوليه ي عملكرد تيروئيد را رد مي كند . روش هاي ايمنو راديو متريك قادرند ، سطوح پايين ميزان طبيعي را از مقادير مهار شده ي TSH كه در تيروتوكسيكوز ديده مي شوند ، افتراق دهند . غير طبيعي بودن TSH بايد به وسيله ي اندازه گيري سطح هورمون تيروئيد در گردش پيگيري شود . در حال حاضر روش هاي RIA براي تعيين T3 و T4 توتال به طور وسيع استفاده مي شود . چون ميزان اتصال هورمون به پروتئين ها و هم چنين مقدار پروتئين هاي حامل به عوامل متعددي وابسته است و از طرفي هورمون هاي آزاد در ارزيابي تيروئيد مفيد تر مي باشند.

روشهاي اندازه گيري هورمون آزاد :

الف) مستقيم :

1- جداسازي فيزيكي بخش آزاد هورمون به وسيله اولترا سانتريفوژ يا دياليز تعادلي

2-رقابت ميان هورمون تيروئيد آزاد با T4نشاندار راديو اكتيو .

ب) غير مستقيم :

محاسبه اندلكس T3 وT4 آزاد .

مقادير طبيعي هورمون سرم :

ميزان نرمال سرمي T4 بين 5 تا 12 mg/dl

ميزان نرمال سرمي T3 بين 115 تا 190 mg/dl