دانستنی های مهم در مورد وازکتومی (بستن لوله مردان) / عوارض و مزایای آن
وازکتومی چیست؟
مَجرابرداری یا وازکتومی (به انگلیسی: vasectomy) نوعی عمل جراحی در مردان برای پیشگیری از بارداری است. در این روش که به «بستن لوله مردان» مشهور است، فرد امکان فرزنددار شدن را از خود سلب می‌کند و امکان بازگشت هم تا ۶۰٪ وجود دارد (vasovasostomy). درصد موفقیت این عمل بسیار بالاست.
در بین انواع مختلف پیشگیری از بارداری، وازکتومی موفق‌ترین آنها محسوب می‌شود. این عمل فقط برای پیشگیری از حاملگی است و در انتقال بیماریهای مقاربتی نقشی ندارد.
عمل وازکتومی سرپایی و بسیار ساده بوده و فرد ۳۰ دقیقه پس از عمل قادر به راه رفتن و رانندگی خواهد بود. پس از این عمل رنگ و بو و طعم و حجم منی و قدرت نعوظ و انزال تغییری نمی‌کند و فقط عامل باروری (اسپرم) مسدود می‌گردد.
در این روش با جراحی کوچک مسیر وازدفران را که وظیفهٔ عبور اسپرم را از بیضه به سمت پروستات و مجرای ادراری دارد مسدود می‌کنند.
این روش با بی‌حسی موضعی و درد کم و جراحی کوتاه مدت و ارزان قیمت است. درصد موفقیت ۵/۹۹–۹۵ درصد می‌باشد که بسته به روش وازکتومی متفاوت می‌باشد. بر اساس اطلاعات درج شده در سایت NHS سازمان خدمات درمانی بریتانیا موفقیت این روش بیش از ۹۹٪ می‌باشد و در ۲۰۰۰ مردی که وازکتومی کرده‌اند فقط یک نفر در بفیه عمر توانسته یک زن را بار دار کند.
عوارض جراحی بسیار کم و شامل احتمال خونریزی یا عفونت جراحی در کوتاه مدت یا درد بیضه به طور موقتی، و بندرت مزمن، می‌باشد؛ و فواید این روش، قابلیت بازکردن مجدد وازکتومی، ارزان بودن و دوره نقاهت کوتاه مدت آن می‌باشد.
برای اینکه عمل جراحی وازکتومی را بهتر بفهمیم، بهتر است ابتدا کمی درباره دستگاه تناسلی مردان و عملکرد آن مطالبی بیان شود. بیضه‌ها عضوی از بدن هستند که اسپرم و هورمون جنسی مردانه تستوسترون تولید می‌کنند. بیضه‌ها در داخل کیسه‌ای به نام اسکروتوم قرار دارند. هر بیضه به لوله‌ای کوچک و پیچ در پیچ به نام اپیدیدیم متصل است.
اسپرمها وقتی از بیضه خارج می‌شوند وارد اپیدیدیم شده و در آنجا حدود شش هفته نگهداری می‌شوند تا کامل و بالغ شوند. اپیدیدیم نیز توسط یک جفت لوله دیگر به نام وازدفرانس به غده پروستات متصل می‌گردد. مایع منی در پروستات ساخته می‌شود و در هنگام مقاربت، این مایع منی با اسپرم مخلوط شده و از آلت تناسلی خارج می‌شود.
در روش وازکتومی با استفاده از تیغ جراحی، ابتدا اسکروتوم (پوست روی بیضه) با استفاده از یک ماده بی‌حس‌کننده که به داخل آن تزریق می‌شود بی‌حس شده سپس با مشخص کردن مجرای وازدفرانس در زیر پوست اسکروتوم، یک برش کوچک (معمولا حدود یک سانتی‌متر) روی اسکروتوم ایجاد می‌شود.
اکنون با بیرون کشیدن وازدفرانس از طریق این سوراخ، دو برش روی آن ایجاد می‌کنند و یک سانتی‌متر از آن را بر می‌دارند. هر دو سمت بریده شده وازدفرانس را با نخ یا کلیپس و یا با کوتر می‌بندند و سپس آنها را به داخل اسکروتوم برمی‌گردانند. اکنون برشی که روی اسکروتوم وجود دارد را با زدن بخیه می‌بندند.
سپس تمام این کارها را برای سمت دیگر (بیضه طرف دیگر) انجام می‌دهند. در روش وازکتومی بدون استفاده از تیغ که به آن اصطلاحا N.S.V گفته می‌شود در مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از انجام بی‌حسی موضعی با استفاده از دو عدد پنس، این عمل انجام می‌شود. از آنجایی که سوراخی که در این روش ایجاد می‌شود خیلی کوچک است، نیاز به بخیه زدن وجود ندارد.
مناسب برای افرادی که :
-میخواهند از روشی استفاده کنند که تداخل با فعالیت جنسی آنها نداشته باشد .
-تصمیم به بچه دار شدن مجدد ندارند .
-به دلیل پزشکی نمی خواهند بچه دار شوند .
-احتمال بروز بیماریهای ژنتیکی در فرزند آنها وجود دارد .
-به علت سهولت عمل و نداشتن عوارض ، وازکتومی را بر لوله بستن همسرشان ترجیح می دهند
نحوه عمل جراحی وازکتومی
برای انجام عمل وازکتومی، دو روش وجود دارد که عبارت‌اند از:
۱) وازکتومی با استفاده از تیغ جراحی و بخیه زدن
۲) وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی.
آیا می‌توان مجرای وازدفران را مجدداً باز نمود؟
درصورت تمایل فرد به باروری مجدد، قابلیت بازکردن مجدد لوله به روش جراحی می‌باشد. البته بایستی در نظر داشت که درصد موفقیت بازکردن مجدد وازدفران قطعی و ۱۰۰ درصد نیست. چون به مرور زمان افزایش فشار مجاری اسپرم، به تدریج منجر به تخریب بافت مجاری و لوله‌های اسپرم ساز (seminifrous Tubul) و در نتیجهٔ ناباروری دائمی می‌گردد.
چه بیماری کاندید مناسبی برای بازکردن مجرا وازدفران پس از وازکتومی می‌باشد؟ اگر فردی احتمال دارد در آینده داوطلب داشتن فرزندی باشد توصیه می‌گردد که از انجام وازکتومی صرف نظر کند؛ ولی اگر به هر دلیلی فرد وازکتومی شده خواستار داشتن فرزندی دیگر شد می‌توان با جراحی (وازو وازستومی) اقدام به بازکردن مجرا کرد.
هرچه فاصله زمانی بین انجام وازکتومی و جراحی بازکردن لوله کمتر باشد و تکنیک انجام جراحی بهتر باشد، شانس موفقیت عمل بیشتر خواهد شد. بهترین زمان کمتر از ۲ سال فاصله زمانی و در فردی که بیش از ۱۰ سال از وازکتومی گذشته باشد کمترین درصد موفقیت انتظار می‌رود.
درد بعد از وازکتومی
از عوارض دیررس وازکتومی درد می‌باشد. سندروم درد پس از وازکتومی (PVPS)یک عارضه دائمی و گاه ناتوان کننده است که ممکن است بلافاصله بعد از وازکتومی یا سالها بعد عارض شود. درد بیضه‌ای که تا چند سال ادامه پیدا می‌کند، تا یک نفر از هر سه مرد وازکتومی شده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
درد بیضه ناتوان کننده‌ای که تا سالیان ادامه پیدا می‌کند، و احتمالاً برای همیشه، تعداد کمتری از مردان وازکتومی شده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بین این دو حد، گستره‌ای از انواع شدت درد وجود دارد.
چنین پنداشته می‌شود که سندروم درد پس از وازکتومی به یک یا چند مورد از دلایل زیر ایجاد می‌شود:
فشار داخل لوله‌ای بیضه‌ای،
پرشدگی بیش از حد لوله اسپرم،
التهاب دائمی،
فیبروسیس،
گرنولومای اسپرم
گیرکردگی عصب.
درصورتی که سمپتموم اولیه، درد در لوله اسپرم باشد، سندروم درد پس از وازکتومی را معمولاً با تراکم بیش از حد مایع در لوله اسپرم توصیف می‌کنند. درد می‌تواند بروز دائمی داشته باشد به صورت درد بیضه یا تراکم بیش از حد مایع در لوله اسپرم، یا بروز پراکنده مثل دردهایی فقط در موقع آمیزش، انزال یا فعالیت بدنی.
این درد ممکن است دائمی یا هنگام تحریک جنسی و نزدیکی باشد دلیل بروز درد در بعضی افراد به درستی مشخص نیست. ممکن است افزایش فشار حرکت اسپرم، در لوله مسدود شده، عامل آن باشد ولی عوامل عصبی و روحی معمولاً بسیار تأثیر گذار است.
یک بررسی آماری تلفنی/پستی ۱۷۲ نفر ۴ سال پس از وازکتومی تشخیص داد که ۳۳ درصد از پاسخ دهندگان نوعی ناراحتی مزمن بیضه‌ای داشته‌اند و در ۱۵ درصد از این پاسخ دهندگان، ناراحتی بیضه‌ای دردسرساز بوده است. یک بررسی آماری پستی گذشته نگر ۳۹۶ مرد تشخیص داد که ۴ درصد، درد قابل توجه در کیسه بیضه برای مدتی بیش از یک سال داشتند که نیازمند جراحی شد. یک مطالعه دیگر با ۴۷۰ بیمار وازکتومی تماس گرفت و ۱۸۲ پاسخ دریافت کرد.
از این تعداد، ۳۵ مرد (۱۸٫۷٪ پاسخ دهندگان) درد مزمن در کیسه بیضه داشتند، و ۴ مرد (۲٫۲٪) گزارش از دردی داشتند که به شدت کیفیت زندگی آنها را تحت تأثیر قرار داده بود. شیوع یا فراوانی درد طولانی مدت بعد از وازکتومی ممکن است تا حدودی به مهارت جراحی که وازکتومی را انجام می‌دهد بستگی داشته باشد.
به هر حال درمان درد در بیمارانی که درد باعث آزار طولانی مدت می‌گردد بازکردن مجدد مجرای وازدفران یا خارج کردن تمامی مسیر لولهٔ وازدفران می‌باشد (Vasoepididymectomy) که خود این اقدام روش هزینه‌بر و زمان‌بر است.
عوارض جانبی وازکتومی
عوارض جانبی جدی این عمل بسیارنادر می باشند . حدود ۱۰ در صد افراد دچار درد، خونریزی و التهاب بیشتری نسبت به سایر افراد خواهند شد . این امر ممکن است به دلیل ایجاد فشار موقتی که در وازدفرانس ایجاد می شود پدید آید. درموارد خیلی نادری ممکن است اسپرمها تا حتی یکسال بعد از عمل وازکتومی نیز در مایع منی یافت شوند .
این وضعیت ممکن است به علت مهاجرت آرام و ضعیف اسپرمها دروازدفرانس ایجاد شود و یا اینکه ممکن است نشان دهنده این باشد که انتهای بسته شده وازدفرانس دوباره به یکدیگر متصل شده اند . راه حل این وضعیت ، انجام دوباره عمل وازکتومی می باشد .
گاهی اوقات وضعیتی به نام گرانولوم اسپرم (gronuloma) ایجاد می شود که در این حالت اسپرمهای باقی مانده بصورت غده کوچکی جمع می شوند و موجب تحریک می گردند . این وضعیت معمولا با گذشت زمان خود بخود برطرف می شود با این حال گاهی اوقات می توان باعمل جراحی آن را برداشت.
مزایای وازکتومی
مزایای وازکتومی عبارتند از:
* یک روش دائمی جلوگیری از بارداری می باشد
* اختلالی در فعالیت جنسی ایجاد نمی کند
* نیازی به مراقبتهای روزانه ندارد
* نسبت به عمل بستن لوله های رحم در خانمها ، روش وازکتومی بسیار آسان تر و ارزان تر می باشد.
معایب وازکتومی
معایب وازکتومی عبارتند از:
* از انتقال بیماریهای عفونی مقاربتی جلوگیری نمی کند
* بلافاصله بعد از عمل جراحی اثر عقیم بودن آن آشکار نم شود
* نیاز به عمل جراحی کوچکی دارد
* ممکن است دوباره مجاری وازدفرانس به یکدیگر متصل شوند
* ممکن است در صورت پشیمان شدن از انجام این عمل ، عمل برگشت پذیر بودن آن اجرا نشود
در این موارد انجام وازکتومی باید با احتیاط انجام شود:
* آسیب اسکروتوم
* سابقه عمل جراحی اسکروتوم
* واریکوسل( واریس بیضه) و هیدروسل بزرگ( تجمع مایع در اسکروتوم)
* عدم نزول بیضه یکطرفه
* دیابت
موارد منع استفاده مطلق :
باید توجه داشت هیچ‌گونه منع مطلقی در انجام وازکتومی وجود ندارد، اما در برخی شرایط وازکتومی باید با احتیاط، تأخیر و یا ارجاع به یک مرکز مجهز انجام گیرد.
آزمایش و معاینه های لازم :
معمولاً قبل از انجام وازکتومی نیاز به درخواست هیچ‌گونه آزمایش نمی باشد. در گرفتن شرح‌حال، سابقه‌ی پزشکی متقاضی بررسی شده و معاینه‌ی فیزیکی عمومی با توجه به دستگاه تناسلی انجام می‌شود.
موفقیت عمل
بطور کلی میزان موفقیت عمل باز کردن لوله های منی بر (برگرداندن وازکتومی) به موارد زیر بستگی دارد:
• مدت زمانی که از بسته شدن لوله های منی بر می گذرد
• سن همسر
• وجود آنتی بادی (پادتن) بر علیه اسپرم
• روشی که قبلا با آن لوله های منی بر بسته شده اند
• روشی که برای باز کردن لوله های منی بر بکار می رود
• وجود همزمان سایر مشکلات تولید مثل در مردان مثل واریکوسل
• میزان سلامتی همسر
• تبحر فردی که اینکار را انجام می دهد
دستور های پس از عمل :
o استراحت به مدت یک روز
o آب نزدن به محل عمل به مدت دو روز
o نداشتن تماس جنسی تا ۴ روز
o پوشیدن شورت تنگ و یا بیضه بند و انجام ندادن کار سنگین تا یک هفته
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها :
مواردی هستند که فرد وازکتومی شده در صورت مواجهه با آنها، باید فوراً به مرکز بهداشتی درمانی یا مراکزی که در آنجا وازکتومی انجام می شود، مراجعه کند :
۱) تب بیش از ۳۸ درجه تا ۴ هفته ، بخصوص در هفته اول
۲) درد شدید ناحیه عمل که به مسکن معمولی پاسخ نمی دهد
۳) خروج خون و چرک از ناحیه عمل
۴) تورم بیش از حد کیسه بیضه
زمان لازم برای اطمینان از عدم وجود اسپرمها در منی
وازکتومی عملی نیست که بوسیله آن سریعا و بلافاصله بتوان نتایج عقیم بودن را مشاهده نمود . اسپرمها می توانند به مدت بیش از یک هفته در وازدفرانس ، در بین انتهاهای بخیه زده آن و مجرایی که به آلت تناسلی متصل است ، باقی بمانند .
در اکثر آقایان ، حدود ۱۰ تا ۱۴ بار که مقاربت انجام دادند و منی از آنها خارج شد ، به مدت یک تا دو هفته طول میکشد تا مجرای آنها خالی از اسپرم شود. معمولا حداقل دو نمونه از مایع منی در طی یک هفته تا یک ماه بعد از عمل وازکتومی باید گرفته شود وبرای آزمایش اسپرم به آزمایشگاه فرستاده شود .
وقتی در برگه آزمایش تعداد اسپرمها صفرگزارش شد و هیچ اسپرمی در مایع منی دیده نشد ، آن موقع می توان گفت که عمل وازکتومی با موفقیت انجام شده و فرد عقیم شده است . تا آن هنگام باید از سایر روشهای ضد بارداری استفاده نمود.
از آنجایی که اسپرمها فقط پنچ در صد مایع منی را تشکیل می دهند، بعد از عمل وازکتومی ، فرد هیچ احساسی از کم شدن مایع منی خود نخواهد داشت . عمل وازکتومی بر خلاف بعضی از شایعات هیچ اختلالی درتولید هورمون جنسی مردانه تستوسترون نداشته و باعث کاهش میل جنسی نیز نمی شود .
موارد قابل توجه :
– بهتر است فرد وازکتومی شده یک هفته پس از عمل برای معاینه محل عمل به پزشک مربوطه مراجعه نماید .
– فرد وازکتومی شده باید سه ماه بعد از عمل از نظر نبودن اسپرم در مایع منی آ زمایش شود لازم است در این مدت وتا اخذ نتیجه آ زمایش یک روش مطمئن جلوگیری از بارداری (مانند کاندوم ) مورد استفاده قرار گیرد.
– برای پیشگیری و اطمینان از موفقیت کامل ، انجام آزمایش بعدی با فاصله زمانی یک ماه از
آ زمایش اول (۴ ماه پس از عمل ) ضروری است .
۲۴ ساعت استراحت پس از انجام وازکتومی لازم است ،مسکن و در صورت صلاحدید پزشک جراح، آنتی بیوتیک لازم است . همچنین مدت حدود ۳ ماه پس از وازکتومی، زمان لازم است بگذرد تا مایع منی فرد فاقد اسپرم و کاملاً نابارور گردد .
۳ ماه پس از وازکتومی لازم است آزمایش مایع منی از نظر وجود اسپرم در دو مرحله انجام گیرد و در صورتی که مقدار اسپرم صفر باشد فرد می تواند عمل را موثر و کامل شده بداند ، لذا پس از وازکتومی تا ۳ ماه سایر اقدامات جلوگیری کننده از باروری مثلاً استفاده از کاندوم توصیه می گردد.