جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم ) چرا و چگونه؟ همه چیز در مورد برداشتن رحم و مشکلات آن

جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم )

بیماری های رحم گاهی اوقات در صورتی که به موقع درمان نشوند، فرد مبتلا را دچار عوارض بسیار می کنند و حتی گاهی می توانند موجب بروز سرطان شوند؛ امری که متاسفانه در کشور ما نسبت به دهه های پیشین رشد داشته است.

یکی از آخرین اقداماتی که برای درمان بیماری انجام می شود، برداشتن رحم است که البته مانند بسیاری از بیماری های دیگر که با جراحی بهبود می یابند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند که مهم ترین و تلخ ترین آنها پایان امکان بارداری از سوی زنانی است که مورد عمل قرار گرفته اند.

به عمل جراحی که هدف از انجام آن برداشتن کامل یا قسمتی از رحم می‌باشد عمل هیسترکتومی (Hysterectomy)‌ یا زهدان برداری گفته می‌شود. در عمل کامل، تمام اجزای رحم شامل تنه، فوندوس و گردن رحم برداشته می‌شود و در عمل جزئی تمام اجزا به جز گردن رحم برداشته می‌شود.

در نوع دیگر این عمل که به آن هیسرکتومی رادیگال گفته می‌شود تنه رحم، فوندوس، لوله‌های فالوپ، قسمت فوقانی واژن و غدد لنفاوی لگنی خارج می‌شوند. نتیجه‌ی این عمل عدم توانایی زن در باردار شدن می‌باشد. در صورت انجام این عمل قبل از یائسگی احتمال وقوع یائسگی زودرس وجود دارد و اگر به هنگام عمل لوله‌های فالوپ یا تخمدان (به عمل برداشتن تخمدان‌ها افورکتومی گفته می‌شود.) نیز همراه با رحم خارج شوند فرد وارد دورهٔ یائسگی می‌شود. این عمل جراحی زمانی توصیه می‌شود که دیگر راه درمان دیگری باقی نمانده باشد؛ چرا که هیسترکتومی همچون دیگر عمل‌های جراحی خطرات حین عمل و تأثیرات پس از عمل طولانی را در پی خواهد داشت.

اولین باری که یک خانم زیر تیغ جراحی رفت تا رحمش را بردارند، ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح (ع) بود. مبتکر این نوع عمل، هیپوکرات ها (Hippocrates) محسوب می شدند. از آن موقع تا به امروز، جراحی هیسترکتومی یا درآوردن رحم، بعد از سزارین، جزو عمل های رایج جراحی در سراسر دنیا بوده است.

 

 

دلایل انجام عمل هیسترکتومی

اینکه یک خانم تحت جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy) قرار بگیرد به عوامل مختلفی بستگی دارد که می توان به سن، وضعیت بیمار، نژاد، محل زندگی و از همه مهم تر صلاحدید پزشک اشاره کرد.دلایل زیادی می توانند باعث این مسئله شوند که پزشک متخصص زنان، برای افراد این نوع عمل جراحی را در نظر بگیرد.

 آدنومیوز (Adenomyosis) یا ضخیم شدن دیواره رحم که به دلیل ورود نا به جای بافت آندومتر (Endometrial) به داخل عضلات رحم ایجاد می شود، یکی از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است. افرادی که به این نوع مشکل مبتلا هستند، دچار خونریزی های شدید، دردهای لگنی، سقط های پشت سر هم و… می شوند، این مسئله حتی می تواند باعث نازایی فرد شود.

آندومتریوز (Endometrial) که یکی از انواع کیست تخمدان است و باعث ایجاد یکسری غده از جنس بافت داخل رحم، در خارج از آن می شود نیز یکی دیگر از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است. البته نباید این مسئله را از یاد برد ک این اتفاق ممکن است در هر بافتی از بدن، بیفتد ولی بیشتر ضایعات آندومتریوز، در لگن و به خصوص در بافت تخمدان دیده می شود. خانم های مبتلا به آندومتریوز خونریزی های نامرتب و دردهای شدی موقع قاعدگی یا هنگام زناشویی را تجربه می کنند. همچنین ممکن است این افراد در این دوران دچار تهوع و اسهال یا حتی یبوست شوند. این مسئله در موارد بسیاری با نازایی همراه است.

لیومیوم (Leiomyoma) رحمی یا توده های گوشتی که به دلایل نامشخص داخل رحم به وجود می آیند و اغلب خانم ها آن ها را با عنوان فیبروم (Fibroid) می شناسند، یکی دیگر از بیماری های زنان محسوب می شود. این توده ها معمولا بدخیم نمی شوند، با این حال اگر بزرگ شوند و روی سیستم ادراری خانم ها اثر بگذارند یا به دلیل ایجاد خونریزی های شدید، باعث بروز کم خونی شوند، ممکن است لازم باشد که رحم برای درمان و کنترل وضعیت بیمار برداشته شود.

 

پرولاپس (prolapse) یا افتادگی و بیرون زدگی رحم که معمولا در سنین بعد از یائسگی در خانم هایی دیده می شود که قبلا سابقه زایمان های طبیعی داشته اند، یکی دیگر از دلایل جراحی هیسترکتومی می تواند باشد. البته زایمان، به تنهایی عامل افتادگی رحم بعد از یائسگی محسوب نمی شود، بلکه با رسیدن به این دوران سطح هورمون استروژن (Estrogen) در بدن خانم ها پایین می آید و به مرور باعث شلی عضلات کف لگن و افتادگی رحم خواهدشد. در این حالت رحم به سمت وازن می آید و در موارد شدید ممکن است حتی از واژن هم خارج شود.

دیس منوره (Dysmenorrhea) یا دردهای شدید شکمی در دوران قاعدگی که معمولا با شروع خونریزی به وجود می آید و تا دو، سه روز هم ادامه پیدا می کند، برای خانم ها مشکلات زیادی را به همراه دارد. حدود ۵۰ تا ۷۵ درصد خانم ها در سنین باروری، این دردها را در دوران عادت ماهانه شان تجربه می کنند، چنانچه راهی برای درمان این نوع دردها پیدا نشود یا به اصطلاح درد به درمان های دارویی و… مقاومت نشان دهد، مکن است پزشک تصمیم بگیرد که برای رهایی بیمار از این وضعیت، او را تحت جراحی هیسترکتومی قرار دهد.

البته این کار در صورتی انجام می شود که فرد قصد بارداری نداشته باشد. گاهی جراحی هیسترکتومی به دلیل اورژانس های زمان زایمان که ناشی از چسبندگی های جفت و خونریزی های شدید بعد از زایمان است، انجام می شود. چنانچه فردی به سرطان رحم، سرطان گردن رحم و بعضی از بیماری های التهابی لگن و… مبتلا شود، احتمال جراحی هیسترکتومی وجود خواهدداشت.

این نکته را نباید از یاد برد که عمل برداشتن رحم همیشه برای درمان بیماری نیست، بلکه گاهی ارگان های مجاور رحم (مثلا روده ها) سرطانی می شوند و پزشک با برداشتن رحم، مانع از انتقال و سرایت بیماری به قسمت های دیگر بدن می شود.

 

دلایل اصلی برداشتن و خارج کردن رحم به زبان ساده تر

– برخی از علامت های شایع این اقدام، روی دادن خونریزی های بدون زمان و نامنظمی است که در رحم و بیشتر در زنان ۴۰ سال به بالا رخ می دهد. چنین بیماری مشخصی علل مختلفی دارد که معمولا با مصرف داروهای مناسب حل می شود ولی در برخی اوقات نیز درمان های دارویی جواب نمی دهد و فرد دچار عارضه نیاز به جراحی دارد که می توان به عللی چون دیابت و فشار خون اشاره کرد.

در برخی اوقات البته دلایل دیگری نیز نقش دارند که در میان آنها باید به افتادگی حاد رحم و مثانه اشاره کرد که اگر این عارضه ها در زمان مناسب درمان نشوند، نیاز به برداشتن رحم ضروری است و با جراحی معمولی درمان نمی شود. این بیماری نشانه های مشخصی چون دردهای شدید لگنی، علائم ادراری و بسیاری موارد دیگر دارد که می توان با اعمال این گونه جراحی ها از شدت درد کم کرد.

دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد می شود که گاهی به دلیل زیاد بودن درد و عدم پاسخ گرفتن از مصرف مسکن های تجویز شده، جراحی برداشتن رحم هم ممکن است تجویز شود که باید گفت چنین شیوه درمانی آنقدرها هم سودمند نیست.

از دلایل دیگر که موجب ضروری شدن جراحی رحم می شود، باید به بدخیمی ها یا سرطان های رحم، دهانه رحم یا تخمدان ها اشاره کرد. همچنین عارضه دیگری که با برداشتن رحم و تخمدان ها خاتمه می یابد، بیماری اندومتریوز است. در این بیماری، بافت داخلی رحم در لگن، تخمدان ها، لوله ها و نیز روده ها گسترش یافته و موجب دردهای شدید لگنی به ویژه چند روز پیش از آغاز دوران قاعدگی می شود.

از علل دیگر، دردهای شدید زمان عادت ماهانه است که به درمان های دارویی پاسخ نمی دهد و تنها راه باقیمانده، جراحی است.

در عفونت های لنگی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان می شود، در مواردی که با آنتی بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی می کنیم. از بیماری های دیگر رحمی می توان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزی های طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه می کند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است. پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.

 

برداشتن رحم، بدون عارضه نیست

همچون هر جراحی دیگری، هیسترکتومی نیز با عوارض جسمی و روحی همراه است که البته در هر شرایطی و برای همه بیماران اتفاق نمی‌افتد. با این حال دکتر تقی‌پور درباره این عوارض احتمالی می‌گوید: در مورد این نوع جراحی یکی از عوارض بسیار شایع، اتساع بیش از حد مثانه است که از آسیب مثانه یا ناتوانی بیمار از شروع مرحله ارادی دفع ادرار ناشی می‌شود. از دیگر عوارض احتمالی این عمل جراحی نارسایی کلیه، آسیب مثانه، آسیب روده و بروز خونریزی شدید است.

از عوارض درازمدت برداشتن رحم، جنبه‌‌های روان تنی هیسترکتومی است، به همین دلیل تصمیم به انجام هیسترکتومی باید به طور مشترک از طرف پزشک و بیمار اتخاذ شود. البته در بسیاری از بیماران تصمیم به انجام هیسترکتومی ناگهانی است. این بیماران با خطر‌‌های بالقوه بیهوشی و جراحی مواجه می‌شوند و اگر در سنین قبل از یائسگی قرار داشته باشند باید با فقدان قاعدگی و ناتوانی در باروری نیز سازگاری پیدا کنند.

 

 

 آیابا انجام هیسترکتومی زنان زودتر یائسه می شوند؟

اگر هیسترکتومی همراه با برداشتن هر دو تخمدان باشد، در واقع یائسگی زودرس برای بیمار ایجاد می‌شود و عوارض یائسگی بروز خواهد کرد.  اگر عوارض یائسگی، بویژه گر گرفتگی شدید باشد می‌توان از هورمون درمانی جایگزین استفاده کرد که البته هورمون درمانی هم شرایط خاصی دارد. برای پیشگیری از پوکی استخوان نیز توصیه به مصرف مکمل‌‌های کلسیم و ورزش منظم و مرتب و داروهای پیشگیری‌کننده پوکی استخوان می‌شود. بی‌شک در سبک زندگی فرد با توجه به قطع هورمون‌‌های تخمدانی و کاهش متابولیسم بدن باید تغییراتی داده شود، از جمله آن که نوع تغذیه از نظر کالری دریافتی و موادغذایی حاوی کلسیم بالاتر باید مدنظر قرارگیرد و میزان تحرک شخصی نیز باید به عنوان یکی از راه‌‌های پیشگیری از پوکی استخوان افزایش پیدا کند.

 

هیسترکتومی و لذت جنسی

عمل هیسترکتومی عملی است که در آن بخش یا کل رحم برداشته می‌شود. علی رغم انجام عمل هیسترکتومی و برداشتن رحم که انواع مختلفی از برداشتن قسمتی از رحم تا برداشتن کل رحم و هیسترکتومی کامل، و برداشتن رحم همراه تخمدان ها را هم شامل می شود، انجام این عمل در اکثر زنان هیچ تاثیر منفی بر روی لذت جنسی آنان نخواهد گذاشت؛ به گونه‌ای که حتی در برخی موارد با بهبود زندگی جنسی همراه خواهد بود.

در هیسترکتومی معمولا هیچ تغییری در اعضای مرتبط با رابطه جنسی اعم از بخش خارجی اندام تناسلی و همچنین بخش های داخلی واژن که در ایجاد لذت جنسی موثر هستند، ایجاد نمی گردد. البته در صورت برداشتن تخمدان ها همراه با جراحی هیسترکتومی شما شاهد نشانه های یائسگی زودرس از جمله خشکی واژن خواهید بود که با رعایت دستورات لازم، حین نزدیکی از لذت کافی برخوردار خواهید بود. بسیاری از زنان پس از ۶ هفته قادر به برقراری رابطه جنسی خواهند بود. البته در خصوص زمان برقراری رابطه جنسی باید با پزشک خود مشورت نمائید.

 

 

انواع روش جراحی هیسترکتومی

روش جراحی هیسترکتومی به دو روش شکمی و واژینال انجام می‌شود. انتخاب روش انجام عمل به مواردی همچون اندازه رحم، تجربه و تخصص پزشک جراح بستگی دارد.

در هیسترکتومی شکمی (رایج‌ترین نوع این عمل) برشی تقریبا ۶ اینچی بر روی شکم انجام می‌شود و از این طریق عمل صورت می‌پذیرد.

هیسترکتومی واژینال عمل جراحی از طریق واژن می‌باشد. در این نوع از عمل هیچ اثری بر روی بدن باقی نمی‌ماند.

 

عوارض هیسترکتومی چیست؟

عوارض جانبی این عمل که ممکن است در برخی موارد بروز کند عبارتند از:

– خونریزی شدید در هنگام عمل

– نوسانات خلقی ناشی از عدم تعادل هورمونی

– پوکی استخوان

– افزایش وزن

– عفونت مثانه و یا برش جراحی که ممکن است لازم باشد فرد آنتی بیوتیک مصرف کند.

– آسیب دیدن مثانه یا حالب

– ترومبوز وریدی که البته بسیار نادر است. (به ایجاد لخته خون در سیاهرگ‌های ساق پا، ران یا لگن ترومبوز وریدی گفته می‌شود.)

– التهاب و درد مزمن لگنی

– نئوپلاسم‌های سرویکس

– سرطان تخمدان (معمولاً همراه هیسترکتومی برای کاهش احتمال بروز سرطان تخمدان، تخمدان‌ها نیز از بدن خارج می‌شوند.)

 

دوره‌ی بهبود بعد از عمل هیسترکتومی

پس از عمل به مدت چند روز استفاده از مسکن‌های قوی تجویز می‌شود. همچنین استفاده از پمپ درد یک روش خوب برای کاهش درد پس از عمل می‌باشد. اغلب زنان به مدت ۳ الی ۵ روز بعد از عمل جراحی در بیمارستان بستری می‌شوند. دوره نقاهت عمل تا رسیدن به بهبودی کامل نیز ۴ الی ۶ هفته به طول می‌انجامد.

نکته:

اگر قبل از انجام عمل هیسترکتومی سرطانی وجود نداشته باشد و دهانه رحم برداشته شده باشد، از این به بعد دیگر نیازی به انجام تست پاپ اسمیر نیست. در صورتی که این عمل به صورت جزئی انجام شده باشد، بعد از عمل نیز نیاز به انجام تست پاپ اسمیر باقی خواهد ماند. انجام عمل هیسترکتومی در موارد وجود سرطان رحم تنها راه درمان می‌باشد و راه حل جایگزینی وجود ندارد.

 

مراقبت‌های لازم بعد از انجام عمل هیسترکتومی:

– بعد از عمل از جوراب ضدواریس برای پیشگیری از لخته و آمبولی استفاده نمائید.

– پزشک شما به احتمال زیاد برای شما آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد.

– کنترل عملکرد صحیح سیستم ادراری، ممکن است پس از عمل مثانه به طور موقت عملکرد خود را از دست بدهد؛ بنابراین قرار دادن سوند مثانه در پایان جراحی مفید است.

– کنترل بیمار از نظر خونریزی داخلی انجام می‌گیرد.

– استحمام از روز دوم بعد از عمل و بلافاصله بعد از برداشتن پانسمان بصورت روزانه انجام می‌گیرد و بهتر است بعد از حمام، محل زخم با سشوار کاملا خشک شود.

– در صورتی که طی این عمل هر دو تخمدان شما نیز برداشته شود، علائم یائسگی همانند گرگرفتگی و تعریق بروز می‌کند و در این شرایط معمولا پیاده‌روی و مصرف کلسیم برای جلوگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شود.

– پس از عمل جراحی، رحم خارج شده جهت بررسی وجود یا عدم وجود بیماری بدخیم و… به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود و جواب این آزمایش باید حتما به پزشک معالج نشان داده شود.

– تا مدت ۳ روز از خوردن غذاهای نفخ آور همچون حبوبات، پلو و خورش، میوه خام، سبزی خام، آب میوه خام و … بپرهیزید.

 

 

 

بعد از برداشتن رحم، پاپ اسمیر لازم است؟

 

خیلی از خانم ها تصور می کنند که با برداشتن رحم، دیگر نیازی به انجام تست پاپ اسمیر (Papsnear test) به صورت روتین ندارد، در حالی که اگر هیسترکتومی به روش ساب توتال (Subtotal surgery) انجام شده و دهانه رحم سر جای خودش باقی مانده باشد، پاپ اسمیر همچنان لازم است.

 

زندگی بدون رحم چه شکلی است؟

در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان ها، ممکن است هورمون درمانی و استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین دی (D) ضروری باشد. از طرف دیگر چون سطح هورمون هایی که از تخمدان ترشح می شده، پایین می آید و سوخت و ساز بدن کم می شود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه وزن ضروری است.

 

 

جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم ) چرا و چگونه؟ همه چیز در مورد برداشتن رحم و مشکلات آن