توقف سرعت رشد بیماری هانتینگتون با ژن درمانی میسر شد
ژن درمانی به عنوان یک راهکار انقلابی، امید به توقف سرعت رشد نشانه های بیماری هانتینگتون را زنده کرده است. در این مقاله از لامل، تحلیل تخصصی کشف کاهش ۷۵ درصدی سرعت پیشرفت بیماری و نقش آن در توقف تخریب عصبی ناشی از این بیماری ژنتیکی را می خوانید.
انقلاب در نورولوژی؛ ژن درمانی و افق جدید درمانی برای هانتینگتون
بیماری هانتینگتون (Huntington’s Disease – HD) به عنوان یک اختلال ژنتیکی نورودژنراتیو نادر و پیشرونده شناخته می‌شود که ناشی از جهش در ژن HTT و تولید پروتئین هانتینگتین جهش‌یافته (mHTT) است. تجمع این پروتئین سمی عامل اصلی تخریب عصبی گسترده، به‌ویژه در ساختارهای حیاتی مانند هسته‌های قاعده‌ای (Basal Ganglia) و قشر مغز است.
این پروسه مخرب، منجر به ناتوانی کامل می‌شود و متاسفانه تاکنون درمان قطعی برای مهار آن وجود نداشته است. اما پیشرفت‌های اخیر در حوزه مهندسی ژنتیک، نویدبخش این است که شاید عصر جدیدی در مدیریت این بیماری آغاز شده باشد. مطالعات اخیر به رهبری تیم تحقیقاتی پروفسور سارا تبریزی، پزشک و پژوهشگر ایرانی تبار در UCL لندن، افق‌های جدیدی را در خصوص درمان‌های مبتنی بر ژن درمانی گشوده است.
طیف علائم بالینی بیماری هانتینگتون کدام است؟
بیماری ژنتیکی هانتینگتون معمولاً با ترکیبی از علائم در سه حوزه اصلی بروز می‌یابد که به تدریج بر اثر تخریب عصبی، شدیدتر می‌شود:
علائم حرکتی (Motor Symptoms)
بارزترین علامت، کره (Chorea) است؛ حرکات غیرارادی، ناگهانی، سریع و نامنظم که در انگشتان، دست‌ها، پاها، تنه و صورت ظاهر می‌شوند. با پیشرفت بیماری، ممکن است دیستونی (انقباضات غیرارادی طولانی‌مدت عضلانی)، اختلال در تعادل و مشکل در بلع (دیسفاژی) و گفتار (دیس‌آرتری) نیز بروز یابد.
علائم شناختی (Cognitive Symptoms)
این علائم شامل کاهش سرعت پردازش ذهنی، مشکل در برنامه‌ریزی، سازماندهی و انعطاف‌پذیری فکری (عملکردهای اجرایی)، و کاهش حافظه کوتاه‌مدت است. این زوال شناختی به تدریج باعث اختلال شدید در توانایی‌های روزمره فرد می‌شود.
علائم روان‌پزشکی (Psychiatric Symptoms)
تغییرات خلقی شامل افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری شدید و پرخاشگری از علائم شایع هستند. در برخی موارد، بیماران دچار روان‌پریشی (Psychosis)، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یا بی‌تفاوتی (Apathy) می‌شوند.
مکانیسم ژن درمانی برای درمان بیماری هانتینگتون؛ خاموش‌سازی ژن سمی
رویکردهای نوین ژن درمانی بر هدف‌گیری ژن معیوب HTT متمرکز است. استراتژی اصلی شامل استفاده از تکنیک خاموش‌سازی ژنی (Gene Silencing)، عمدتا از طریق انتقال وکتورهای ویروسی ایمن (مانند AAV) یا الیگونوکلئوتیدهای آنتی‌سنس (ASOs)، به سیستم عصبی مرکزی است.
این مواد درمانی به صورت خاص برای تخریب RNA پیام‌رسان (mRNA) جهش‌یافته طراحی شده تا از سنتز پروتئین mHTT سمی جلوگیری کنند. این مداخله مولکولی، یک استراتژی اصلاح‌کننده بیماری است که به طور مستقیم ریشه پاتولوژی، یعنی تجمع mHTT را هدف قرار می‌دهد.
دستاورد پیشگامانه؛ کاهش ۷۵ درصدی سرعت پیشرفت و توقف نشانه ها
نتایج به‌دست‌آمده از مدل‌های پیش‌بالینی این رویکرد ژن درمانی خیره‌کننده بوده است. موفقیت در کاهش ۷۵ درصدی سرعت پیشرفت بیماری! این تأثیرگذاری عمده نشان می‌دهد که با کاهش بار پروتئین سمی در نورون‌ها، پروسه تخریب عصبی به میزان قابل توجهی مهار شده و پتانسیل بقای سلول‌های عصبی افزایش می‌یابد.
این سطح از مهار بیماری، به طور بالقوه می‌تواند به توقف نشانه های بیماری هانتینگتون در مراحل اولیه یا حتی پیش از ظهور بالینی منجر شود. این دستاورد یک قدم بزرگ در راستای تبدیل هانتینگتون از یک حکم مرگ به یک وضعیت مزمن قابل مدیریت است.
اهمیت تشخیص زودهنگام و مشاوره ژنتیک در دوران پیش از علامت‌دهی بیماری هانتینگتون
با توجه به ماهیت پیشرونده و مزمن تخریب عصبی در بیماری هانتینگتون، زمان مداخله درمانی حیاتی است. زمانی که نشانه‌های بالینی بیماری آشکار می‌شوند، بخش قابل توجهی از آسیب عصبی جبران‌ناپذیر رخ داده است. بنابراین، تشخیص زودهنگام در دوران پیش از علامت‌دهی اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند.
غربالگری و آزمایش‌های ژنتیکی برای تشخیص ژن HTT جهش‌یافته در افراد دارای سابقه خانوادگی، این امکان را فراهم می‌آورد تا فرد قبل از شروع علائم، کاندیدای دریافت ژن درمانی و مهار فرآیند تخریب عصبی گردد. از این رو، مشاوره‌های ژنتیک استاندارد و دقیق باید بخش جدایی‌ناپذیر از پروتکل درمانی باشند تا بیماران و خانواده‌هایشان بتوانند در مورد مداخله‌های بالقوه که هدفشان کاهش ۷۵ درصدی سرعت پیشرفت بیماری و توقف نشانه های بیماری هانتینگتون است، آگاهانه تصمیم بگیرند.
وضعیت کنونی و چشم‌انداز درمان قطعی بیماری ژنتیکی هانتینگتون
با وجود نتایج امیدوارکننده پیش‌بالینی، این رویکردهای ژن درمانی همچنان در حال طی مراحل مختلف کارآزمایی‌های بالینی هستند. بسیاری از کاندیداهای درمانی در فازهای I و II (ایمنی و دوزینگ) قرار دارند که هدف اصلی در این مراحل، تأیید ایمنی روش تزریق و تعیین دوز بهینه برای کاهش سطح mHTT در مایع مغزی-نخاعی است.
چشم‌انداز نهایی، دستیابی به درمان قطعی است؛ به این معنی که با توقف نشانه های بیماری هانتینگتون به صورت پایدار، افراد مبتلا قادر به حفظ کیفیت زندگی خود در بلندمدت باشند. این روند گواهی بر این است که علم در آستانه مهار یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌های ژنتیکی قرار دارد.