درمان تخمدان پلی کیستیک؛ آیا داروها واقعا موثرند؟
متفورمین و داروهای کاهنده‌ی آندروژن برای درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک تایید نشده‌اند! در واقع این داروها به ترتیب برای دیابت نوع دو و کاهش ریزش موی سر تولید و تجاری‌سازی شده است اما FAD (سازمان غذا و دارو) هیچ‌کدام از آن‌ها را برای درمان قطعی این سندرم تایید نکرده است! آن‌چه در این مقاله از لامل می خوانید؛ چکیده‌ای از بیماری شایع زنان امروز به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) است.
عناوین:مهم‌ترین عوامل ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
مهم‌ترین عوامل ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
علت این عارضه که امروزه چیزی حدود ۱۵ درصد از جمعیت زنان جهان را با خود درگیر کرده، هنوز نامشخص است. اما ردپای ژنتیک از سایر موارد پررنگ تر است و شواهدی وجود دارد که می‌گوید بین سطوح بالای هورمون‌های مردانه (آندروژن)، مقاومت به انسولین و التهاب مزمن با PCOS ارتباط مستقیمی وجود دارد.
به عنوان مثال، افزایش سطح انسولین باعث می‌شود که تخمدان‌ها، هورمون‌های مردانه بسازند و آزاد کنند. در ادامه هورمون‌های مردانه نیز تخمک‌گذاری را سرکوب کرده و همین چرخه، به بروز سایر علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک منتج می‌شود. البته هنوز محققان نمی‌دانند که آیا PCOS باعث برخی از این مشکلات می‌شود یا این‌که این مشکلات، زمینه‌ساز بروز چنین اختلالی است!
به همین‌خاطر، عادات غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم جزو مهم‌ترین اقدامات برای تسکین علایم مربوط به PCOS است. کاهش وزن زمینه را برای کاهش سطح گلوکز خون و بهبود پردازش انسولین فراهم می‌کند و در نتیجه، وضعیت هورمون‌ها نیز بهبود می‌یابد.
علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک را می‌دانید؟
بسیاری از زنان تا زمان اقدام برای بارداری از سندرم تخمدان پلی کیستیک خود بی‌اطلاعند و حتی گاهی ممکن است فردی PCOS داشته باشد اما علایم به اندازه‌ی کافی گویا و شدید نباشد. با این وجود، قاعدگی نامنظم (قاعدگی غیر طبیعی از نظر بازه‌ی زمانی یا خون‌ریزی شدید در طول این دوران)، چاقی (این افراد در حفظ وزن متناسب دچار مشکل هستند)، ریزش و نازک شدن موهای سر، تیره شدن پوست (بروز و ظهور لکه‌های تیره در چین‌های گردن، کشاله‌ی ران، زیر بغل و زیر سینه‌ها)، کیست (در سونوگرافی مشخص می‌شود)، ناباروری و رشد غیر طبیعی موهای زائد از مهم‌ترین علایم PCOS است.
خبر خوش آنکه پزشک می‌تواند به کاهش و مدیریت این علایم کمک کند. از جمله این اقدامات می‌توان به کنترل بارداری هورمونی با استروژن و پروژسترون اشاره کرد. آن دسته از زنانی هم که قصد باردار شدن ندارند، با این روش می‌توانند به سیکل قاعدگی منظم‌تر، کاهش خطر ابتلا به سرطان آندومتریوز و کاهش موهای زائد صورت و بدن دست یابند.
متفورمین نیز با این‌که برای درمان PCOS تایید نشده اما داروی دیابت نوع دو به حساب می‌آید و توانایی انسولین برای کاهش قند خون را بهبود می‌بخشد. به همین‌خاطر ممکن است فرد بعد از چند ماه استفاده، مجددا شروع به تخمک‌گذاری کند. اثرات مثبت دیگری از جمله بهبود سطح کلسترول و کاهش توده‌ی بدن در خلال استفاده از این دارو مشاهده شده است.
سندرم تخمدان پلی کیستیک و کاهش کیفیت زندگی زنان ایرانی
PCOS یک نگرانی جهانی است و از هر پنج زن در سنین باروری، یک نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری با عواقب نامطلوب زیبایی، تولید مثل، متابولیک و روانی همراه است و کیفیت زندگی را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهد.
متاسفانه تخمدان پلی کیستیک شایع‌ترین اختلال هورمونی است که منتج به بار فیزیکی و مالی مادام‌العمر می‌شود و حتی می‌تواند بر سلامت زنان بعد از یائسگی تاثیر بگذارد؛ چراکه زمینه‌ساز بروز اختلالات خلقی، اختلالات خوردن، تعارضات اجتماعی و زناشویی و اختلال در عملکرد جنسی است.
در این میان، هیرسوتیسم (رشد موهای زائد روی صورت و بدن) تقریبا در ۷۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS وجود دارد و اغلب به عنوان یکی از آزاردهنده‌ترین جنبه‌های آن ذکر می‌شود. این دسته از زنان اغلب ابراز کرده‌اند که احساسی غیر از زنانگی دارند.
جالب است بدانید که مواجه شدن با پیامدهای فیزیکی و روانی PCOS با توجه به عوامل اجتماعی، فرهنگی، سنت‌ها و باورهای مذهبی در مناطق مختلف متفاوت است! به عنوان مثال، مسائل مربوط به وزن و هیرسوتیسم باعث می شود که زنان نسبت به تعریف ایده‌آل اجتماعی در خصوص «بدن های لاغر و بدون موی زنان» احساس زنانگی کمتری را تجربه کنند.
چنین تجربه‌ای ممکن است برای زنان ایرانی عمیق‌تر و دردناک‌تر باشد. همان‌طور که ناباروری به دلیل فشارهای اجتماعی برای بچه‌دار شدن توسط جامعه ممکن است یک نگرانی عمده برای زنان ایرانی تلقی شود. علی‌الخصوص که از سال ۱۳۹۱، سیاست‌های دولت ایران در واکنش به کاهش قابل توجه نرخ باروری تغییر کرد و سیاست‌های حمایتی مضاعفی برای تولید مثل اعمال شده است.
چنین شرایطی می‌تواند فشار روانی زیادی به زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک وارد کند که البته در هر منطقه‌ی جغرافیایی می‌تواند متفاوت باشد. در مجموع، یافته‌ها نشان داده است که کاهش کیفیت زندگی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با هیرسوتیسم، ناباروری و بی‌نظمی قاعدگی همراه است و استراتژی‌های مدیریت مناسبی برای بهبود کیفیت زندگی این زنان را می‌طلبد.
کدام الگوهای غذایی علایم PCOS را بهبود می‌بخشد؟
اینطور به نظر می‌رسد که تداخل چندین ژن با یکدیگر، در سایه‌ی عوامل محیطی نامساعد از جمله عادات غذایی نادرست، نقش مهمی در ابتلای زنان به این اختلال دارد. خوشبختانه مطالعات نشان می‌دهد که کاهش وزن و چربی دریافتی از مواد غذایی (به ویژه چربی اشباع و کلسترول)، افزایش فعالیت بدنی و دریافت فیبرهای غذایی می‌تواند این سندرم را بهبود ببخشد.
این می‌تواند شامل افزایش نسبت پروتئین به کربوهیدرات، دنبال کردن رژیم غذایی DASH و رژیم‌های کم‌کالری با شاخص گلیسمی پایین نیز باشد. نام DASH مخفف عبارت (dietary approaches to stop hypertension) است که معنای رویکردهای تغذیه‌ای برای جلوگیری از فشار خون بالا را دارد. این رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین، سرشار از مصرف مقادیر بالایی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کم‌چرب است اما چربی‌های اشباع، کلسترول، غلات تصفیه شده و شیرینی را توصیه نمی‌کند.
در واقع رژیم غذایی DASH در ابتدا برای مدیریت فشار خون بالا پیشنهاد شد و اثرات مفیدی روی بهبود دیابت نوع دو نشان داد. این الگوی غذایی حاوی مقادیر زیادی فیبر غذایی، فیتواستروژن، آنتی‌اکسیدان، ایزوفلاون، منیزیم و کلسیم است. بنابراین، علاوه بر این‌که آنتی‌اکسیدان‌ها و دریافت منیزیم با مقاومت به انسولین ارتباط معکوس دارند، افزایش دریافت ریزمغذی‌ها مانند کلسیم در این رژیم منجر به دفع چربی مدفوع، کاهش وزن و افزایش حساسیت به انسولین می‌شود. به همین‌خاطر، به نظر می‌رسد این الگوی غذایی به طور بالقوه برای زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مفید باشد.
در مجموع می‌توان اینطور بیان کرد که اصلاح رژیم غذایی مانند پیروی از رژیم DASH، افزایش مصرف پروتیین نسبت به کربوهیدرات و پیروی از رژیم‌های کم‌کالری با شاخص گلیسمی پایین ممکن است اثرات مفیدی در درمان زنان مبتلا به PCOS داشته باشد.
با این حال، مطالعات در زمینه یافتن الگوهای غذایی مناسب برای سندرم تخمدان پلی کیستیک محدود بوده و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
منابع:
Biocan.irJnfs.ssu.ac.ir
The photos are taken from Freepik