انواع آزمایشات روتین / آزمایش CBC و رنج نرمال آن /تفسیر آزمایش CBC
خیلی از افراد پس از انجام آزمایشهای پزشکی و دریافت برگه نتایج، علاقهمندند پیش از بازگشت نزد پزشکشان برای مطلع شدن از معنا و مفهوم اعداد و حروف اختصاری متعدد و ظاهرا عجیب و غریب، بدانند که حداقل برخی از این حروف و اعداد به چه امری اشاره دارد.
اگر چه امروزه آزمایشهای بسیار دقیقی وجود دارند که می توانند مقدار میکروسکوپی جزییترین اجزای روی سلولهای سرطانی را هم در بدن اندازه بگیرند و یا هر لحظه عناصر پروتئینی یا شیمیایی جدیدی معرفی میشوند که اندازهگیری آنها در خون یا دیگر مایعات بدن می تواند به پزشکان در تشخیص بیماریها کمک کند اما برای اغلب مردم و همچنین بسیاری از پزشکان، کلمه «آزمایش» یادآور آزمایش کامل خون، یعنی همان آزمایش معروفی است که تعداد سلولهای اصلی خون طی آن اندازهگیری می شود.
انواع آزمایشات
آزمایشات روتین شامل:
الف-آزمایش خون CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na- K-Ca-LDL-HDL-
ب- آزمایش ادرار UA-UC
ج-آزمایش مدفوع: گایاگ و کشت مدفوع
سایر آزمایشات غیر روتین است و در مورد بیماران خاص استفاده می شود شامل:
د- آزمایش مغز نخاع
و-آزمایش خلط
ه- آزمایش کشت تراشه
ی- سایر آزمایشات
یک آزمایش خون از قسمتهای کلی زیر تشکیل شده است:
۱- شمارش تعداد گلبولهای سفید خون در میلی متر مکعب ازخون (WBC)
۲- شمارش تعداد گلبولهای قرمز خون در میلی متر مکعب ازخون (RBC)
۳- شمارش تعداد پلاکتهای خون در میلی مترمکعب ازخون (Platelet Count)
۴- شمارش افتراقی اجزای تشکیل دهندهی گلبول سفید خون (Count white blood cell differential)
۵- تعیین مقدارهماتوکریت خون (HCT) (تفسیر آزمایش خون)
۶- اندازهگیری مقدار هموگلوبین خون (HGB)
۷- تعیین شاخصهای (index) گلبولهای قرمز خون که شامل موارد زیر میشود:
الف) میانگین حجم یک گلبول قرمز خون (MCV)
ب) تعیین میانگین هموگلوبین در یک گلبول قرمز (MCH)
پ) گزارش مرفولوژی گلبولهای قرمز خون (Red Blood Cell morphology report)
ت) گزارش سلولهای نارس
ث) گزارش انگل خونی از جمله انگل مالاریا در صورت مشاهده
حروف اختصاصی در هر آزمایش
FBS : قند خون ناشتا
MCHC : غلظت متوسط همو گلوبین
WBC : شمارش گلبول های سفید
RBC : شمارش گلبول های قرمز
HB : همو گلوبین
HC :هماتو کریت( درصد گلبول های قرمز در خون )
HCV : حجم متوسط گلبول های قرمز
HCH : مقدار متوسط همو گلوبین در گلبول های قرمز
R.D.W : ضریب تغییرات اندازه گیری گلبول های قرمز
PLT : شمارش پلاکت ها
PTE : در صد پلاکت ها
MPV : حجم متوسط پلاکت ها
MCH : وزن متوسط هموگلوبین
MCV : حجم متوسط هموگلوبین
M/E : نسبت سلول های زاینده گلبول سفید به قرمز
RDW : پهنای گلبول قرمز در منحنی
UA : تجزیه کامل ادرار ( PH ، رنگ ، بو ، توده های متراکم )
TGs : تری گلیسیرید ( چربی که باعث رسوب در رگ هاو عروق می شود )
HCG : تست حاملگی
FSB : آزمایش قند خون
نکته ی مهم در مورد رنج نرمال
آزمایش CBC امروزه به وسیله ی دستگاه های پیشرفته ای که Full Diff هستند انجام می شود اما در گذشته با استفاده از لام نئوبار و کانتر دستی این عمل انجام می شد اما هنوز هم در بسیار از آزمایشگاه ها، علاوه بر دیف اتوماتیک، یک لام خونی از نمونه بیمار تهیه می کنند و جهت مشاهده ی اشکال دیگر سلول های خونی غیر معمول که دستگاه توانایی تشخیص آن را ندارد استفاده می کنند
شمارش کامل خون
شمارش تعداد گلبولهای سفید در حجم معینی از خون که افزایش یا کاهش آن قابل توجه است. میزان طبیعی گلبولهای سفید ۴۵۰۰ الی ۱۰۰۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر(LCM) است.
لکوپنی یا پایین آمدن گلبولهای سفید که در موارد زیر ایجاد میشود: نارسایی مغز استخوان( برای مثال ناشی از عفونت، تومور)، بیماریهای واسکولار-کلاژنی ( مثل لوپوس )، بیماریهای کبدی و طحال و رادیوتراپی .
لکوسیتوز یا بالا رفتن گلبولهای سفید که در موارد زیر دیده میشود:بیماریهای عفونی(مثل مونونوکلئوز عفونی)، بیماریهای التهابی ( مثل آرتریت رماتوئید و آلرژی)، لوسمی یا سرطان خون، استرس شدید روحی یا فیزیکی و آسیب بافتی ( سوختگی شدید)
شمارش افتراقی گلبولهای سفید
انواع مختلف گلبول سفید وجود دارد که هر نوع آن عملکرد معینی داشته و بدن ما را در برابر تهاجمات خاصی حفاظت میکنند.لوکوسیتها بر اساس حضور یا عدم حضور گرانولهای اختصاصی در سیتوپلاسم خود به دو دسته گرانولوسیتها (دانهدارها) و آگرانولوسیتها (بدون دانهها) تقسیم میشوند. گرانولوسیتها بر اساس رنگپذیری گرانولهای اختصاصی به سه دسته نوتروفیلها، اائوزینوفیلها و بازوفیلها تقسیم میگردند.
گرانولوسیتها یا پلی مورفونوکلئرها ( sPMN)
درسیتوپلاسم این نوع گلبول هستههای گرانول وجود دارد.گرانولوسیتها به سه گروه تقسیم میشوند که عبارتند از:
نوتروفیل گرانولوسیت Neutrophil granulocytes
ائوزینوفیل گرانولوسیت Eosinophil granulocytes
بازوفیل گرانولوسیت Basophil granulocytes
نوتروفیلها ۵۰ الی ۶۰ درصد کل گلبولهای سفید جاری در خون را شامل میشوند. در هر لیتر خون پنج میلیارد عدد نوتروفیل موجود است. قطر آنها ۵ میکرومتر و طول عمری ۵ روزه دارند. آنها به محض دریافت سیگنال به طرف منطقه عفونت حمله میکنند. آنها فاگوسیتهای متخصص هستند و مهاجمان را خورده و به دور آنها آنتی بادی و کمپلمان میپیچند و آنها را خورد و ریز میکنند.
ائوزینوفیل Eosinophil granulocytes
این گلبولها هسته ۲ الی ۴ قطعه ای دارند. تعداد هستههای آنها متفاوت است چون در جریان خون آنها تمایل به آزاد کردن هسته دارند. ایزونوفیلها نقش قاطعی در از بین بردن انگلها دارند( نماتودهای روده ای). گرانولهای هسته این گلبولها داری پروتئینی سمی ویژه ای و کاتیونی فعال هستند و از طریق گیرندههای ویژه ای به IgE جهت از بین بردن پارازیتها متصل میشوند. آنها آنتی ژنهای اختصاصی دارند که میتوانند عملکرد دیگر سلولهای ایمنی را تنظیم کنند برای مثال عملکرد CD۴+ T cell، dendritic cell، B cell، mast cell، neutrophil، and basophil آنها در از بین بردن سلولهای سرطانی نقش ویژه دارند همچنین در ترمیم بافتهای آسیب دیده کمک می کنند. یک ماده شیمیایی به نام اینترلوکین ۵ برایزونوفیلها اثر گذاشته و منجر به رشد افتراقی آنها میشود.
بازوفیل Basophil granulocytes
بازوفیلها کمترین گلبول سفید در مغز استخوان و خون است ( حداقل ۲ درصد از سلول ها) و مثل نوتروفیلها و ائوزینوفیلها آنها نیز هستههای چند قطعه ای دارند. البته آنها دارای یک یا دو قطعه بیش نیستند. و فیلامنت کروماتین در آنها قابل رویت نیست.بازوفیلها گیرنده هایی دارند که به IgE و IgG و کمپلمانها میچسبند.
دانه های سیتوپلاسم بازوفیلها حاوی مواد متعددی مانند هیستامین، پروتئوگلیکان ( مانندهپارین و کندروایتین ) و آنزیمهای پروتئولیتیک (مانند الاستاز و لیزوفسفولیپاز ) هستند که نقش مهمی در واکنشهای التهابی دارند.آزاد شدن هیستامین در خون باعث ایجاد علائم حساسیت (آلرژی) ازجمله التهاب، قرمزی، خارش و مخصوصا کهیر می گردد.
هنگامی که در بدن عفونتی اتفاق می افتد بازوفیلها از مغز استخوان آزادشده و به سمت محل عفونی حرکت میکنند در آنجا بر اثر آسیب گرانولهای درون سیتوپلاسم آزاد میشود و در واکنشهای التهابی شرکت می کنند. هیستامین باعث افزایش نفوذپذیری مویرگها و افزایش جریان خون آنها میشود. بازوفیلهای آسیب دیده و سایر گلبولهای سفید موادی به نام پروستاگلاندین از خود ترشح میکنند که باعث افزایش جریان خون به منطقه عفونی میشود.
در هر دو جریان ذکر شده منجر به رسیدن لخته پلاکتی به محل عفونی شده و از گسترش عفونت جلوگیری میشود.همچنین افزایش نفوذپذیری مویرگها منجر به افزایش هجوم فاگوسیتها به محل عفونی شده و به از بین بردن باکتریها کمک می کند.
انواع آزمایشات خون
RBC
RBC مخفف کلمه سلول قرمز خون است. این سلولهای قرمز یا همان گلبولهای قرمز، در واقع اصلیترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود مادهای به نام هموگلوبین است که کمک میکند گلبول قرمز، اصلیترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دیاکسیدکربن را انجام دهد. به طور خلاصه میشود گفت گلبولهای قرمز وسیله حمل و نقل اکسیژن از ریه به بقیه سلولهای بدن هستند.مقادیر طبیعی: بین ۷/۴ تا ۱/۶ میلیون در هر میکرولیتر خون. این عدد برای خانمها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
نکته:
گلبول قرمز به طور طبیعی بعد از تولید در مغز استخوان ۱۲۰ روز در خون زندگی میکند و در آخر عمر خود خرد میشود و به عناصر سازندهاش تبدیل میشود.
مقدار RBCها در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده میشود چون حجم مایع خون افزایش پیدا کرده است.
عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبولهای قرمز در ۱میلیلیتر خون محیطی است.
بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.
خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC میشود.
HCT
هموتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازهگیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هم» به معنی آهن است و هر جا در هر کلمهای آمد حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازهگیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازهگیری میشود. به خاطر بیماریها و شرایط مختلفی که میتوانند اندازهگیری RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازهگیری میشود تا به طور مستقیم نشاندهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز در خون باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده میشود. مقادیر طبیعی: اعداد بین ۴۲ تا ۵۲ درصد برای آقایان و ۳۷ تا ۴۷ درصد برای خانمها نرمال به حساب میآید. در خانمهای باردار درصد بالاتر از ۳۳ طبیعی است.
محدوده خطر: HCT بالاتر از ۶۰ درصد و پایینتر از ۱۵ درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.
نکته:
بیماریهایی که باعث به وجود آمدن شکلهای غیرطبیعی گلبول قرمز میشوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسیشکل) مقدار HCT را تغییر میدهند.
وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد بر مقدار HCT موثر است.
در صورت طبیعی بودن اندازههای گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت ۳ برابر هموگلوبین است.
هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خونریزی شدید اندازهگیری کرد.
WBC
این سه حرف مخفف «سلولهای سفیدخون» و نشاندهنده گلبولهای سفید است. اندازهگیری مقدار گلبولهای سفید خون یکی از روشهای اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند در شرایط بیماریهای عفونی و غیرعفونی واکنشهای مختلفی از خود نشان میدهند.
شمارش WBCها دو جزء دارد. یکی مقدار کلی گلبولهای سفید در یک میلیلیتر خون و جزء دیگر شمارش جزء به جزء این سلولها چون گلبول سفید خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع معنی خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوی CBC به معنی آزمایش خون نوشته میشود درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبولسفید است.مقادیر طبیعی: در بزرگسالان و بچههای بالاتر از ۲ سال مقدار گلبولسفید بین ۵ تا ۱۰ هزار در هر میلیلیتر خون طبیعی است.
محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ هر کدام نشاندهنده بیماریهایی هستند که میتوانند گاهی خطرناک باشند.
نکته:عمل اصلی گلبولسفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم است و در مواقع آلرژیها هم این سلولها مسوول بروز واکنش هستند.
تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشاندهنده عفونت با میکروب، ویروس و یا حتی استرس باشد.
فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون میشود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش میدهند.
Hgb
در برگههای آزمایش مختلف ممکن است به صورتهای مختلف HGB،Hg، یا Hgb نوشته شود. هم اینها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده گلبول قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسید آمینه تشکیل شده و جایگاههای مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب میشود و در محیط کم اکسیژن آن را آزاد میکند.اندازهگیری مقدارکلی هموگلوبین در واقع نوعی نشانهنده تعداد گلبولهای قرمز است.مقادیر اصلی: مقدار طبیعی برای آقایان بین ۱۴ تا ۱۸ گرم در هر دسیلیتر است و برای خانمها مقادیر بین ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسیلیتر طبیعی محسوب میشود.
محدوده خطر: هموگلوبین زیر ۵ و بالای ۲۰ مقادیر بحرانی به حساب میآیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.
نکته:مقدار Hgb در بارداری کاهش مییابد چون با اینکه خونسازی کمی بیشتر شده است اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلی هموگلوبین در هر دسیلیتر آن کاهش مییابد.
زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین میشود.
در طحال اغلب سلولهای پیرخون تخریب میشوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلولها و به همین دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ میدهد.
Plt
پلاکتها، اجزای کوچک دیسک شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلولهای خونی بسیار کوچکترند. این ساختارها حاوی آنزیمهایی هستند که باعث انعقاد خون میشوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خونریزی و خارج شدن گلبولقرمز از داخل رگ است.
Plt نشاندهنده تعداد پلاکتها در هر میلیلیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگترین عدد برگه آزمایش خون است.
به غیر از کنترل سیستم انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماریهای خونی هم استفاده میشود.مقادیر طبیعی: پلاکت بین ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر میلیمترمکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.
محدوده خطر: پلاکت زیر ۵۰ هزار یا بیشتر از یک میلیون کاملا غیرطبیعی است و نیازمند توجه ویژه است.
نکته:ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت میشود. در هنگام قاعدگی مقدار پلاکت کمی کاهش پیدا میکند.
قرصهای ضدبارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت میشوند. در حالی که استامینوفن پلاکت را کاهش میدهد.
صبح آزمایش خون بدهید
آزمایش گروه های خونی
در پلاسمای خون انسان عناصری وجود دارند که به آنها” آگلوتاسیون” می گویند واین خاصیت را دارند که اگر سلول خونی خارجی وارد خون شود آنها را به هم چسبانده و منعقد و بالاخره متلاشی می کند.خون اشخاص به چهار گروه تقسیم می شوند
گروه خونی A : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه B است.
گروه خونی B : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه A است.
گروه خونی AB : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروهAB است.
گروه خونی O : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه O است.
وقتی به بیماری خون تزریق می شود باید آن خون هم کروه بیمار باشد و یا از نوعی باشد که عمل آگلوتاسیون بین خون بیمار و خون دهند موجود باشد(آزمایش کراسمچ)در این حالت خون داده شده با خون بیمار موافق است.
هر گروه خونی می تواند از هم گروه خون دریافت کند
گروه خونی O می تواند به تمام گروههای دیگر خون بدهد و دهنده همگانی است
گروه خونیAB: می تواند از همه گروهها خون بگیرد و گیرنده عمومی است ولی به هیچ گروه دیگر جزخودش نمی تواند خون بدهد
گروه AوB فقط به هم گروه خود و گروه AB می توانند خون بدهند
صرفنظر از این موضوع عوامل دیگری از جملهRh در تطبیق خون شخصی به خون دیگر مهم است
مشاهده شده که اگر خون انسان را با خون نوعی میمون به نام رزوس مخلوط کنند گاهی ممکن است اگلوتاسیون انجام شود و گاهی انجام نمی شود .اگر انجام شودRh مثبت و اگر انجام نشودRh منفی است
عامل رزوس در خون بعضی افراد وجود دارد و برخی وجود ندارد که به آن Rh مثبت یا منفی می گویند.این عمل از طریق ارث منتقل می شود .اگر پدری Rh مثبت و مادر Rh منفی باشد فرزند آنها ممکن است این عامل را از پدر یا مادر به ارث برده و خونش Rh مثبت باشد خونش با مادر غیر موافق است که منجر به عوارض شدیدی برای فرزند می شود.
امار نشان میدهد که ۱۵ درصد مردم جهان Rh منفی و بقیه Rh مثبت هستند.
آزمایش قند خون
این ماده منبع اصلی تأمین انرژی در تمام موجودات زنده است. برای اندازه گیری قند خون فرد حتما باید ناشتا باشد،به همین دلیل واژه Fasting به کار می رود، یعنی بعد از مدت کوتاهی گرسنگی قند خون اندازه گیری شده است. این مدت حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت می باشد.
اگر سطح قند خون فردی بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بیشتر از ۱۰۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وی به دیابت در طی ده سال آینده است.
میزان نرمال قند خون بین حداقل ۶۵ تا ۷۰ و حداکثر ۱۰۰ تا ۱۱۰ در محدوده بالا می باشد، البته افزایش خفیف قند خون ممکن است در اثر دریافت اخیر فرد باشد، اما اگر در آزمایشات مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه های رژیمی برای پیش گیری از ابتلا به دیابت در آینده دارد.
آزمایش چربی خون
آزمایش چربی خون شامل اندازه گیری کلسترول کل، کلسترول HDL (خوب)، کلسترول LDL (بد) و تریگلیسرید میشود.
آزمایش خون
برای اندازهگیری دقیق چربیهای خون باید ۹ تا ۱۲ ساعت پیش از خون گرفتن، چیزی به جز آب نخورید و ننوشید.
تریگلیسرید نوعی از چربی خون است که در اثر مصرف مواد قندی و نشاسته ای بالا میرود.
کلسترول خون هم با مصرف چربی های غذایی مثل کره، چربی های گوشت، تخم مرغ و مواد لبنی پرچرب، روغن های جامد و مایع، غذاهای سرخ شده و … زیاد می شود.
مقادیر کلسترول و تری گلیسرید خون
میزان کلسترول و تریگلیسرید خون معمولا به “میلیگرم در دسیلیتر” اندازهگیری میشوند.
این جدولها میزانهای طبیعی و غیرطبیعی انواع چربیهای خون را نشان میدهد.
> میزان کل کلسترول (میلیگرم در دسیلیتر)—تفسیر
کمتر از ۲۰۰— مطلوب
۲۰۰ تا ۲۳۹— حد مرزی بالا
۲۴۰ و بالاتر— بالا
> کلسترول بد یا LDL (میلی گرم در دسیلیتر)—- تفسیر
کمتر از ۷۰ —-مطلوب برای افراد در معرض خطر بسیار بالای بیماری قلبی
کمتر از ۱۰۰—-مطلوب برای افرادی در معرض خطر بیماری قلبی
۱۰۰ تا ۱۲۹ —-نزدیک به طبیعی
۱۳۰ تا ۱۵۹ —-حد مرزی بالا
۱۶۰ تا ۱۸۹ —- بالا
۱۹۰ و بالاتر —- بسیار بالا
> کلسترول خوب یا HDL (میلیگرم در دسیلیتر)—— تفسیر
مردان: کمتر از ۴۰—— بد
زنان :کمتر از ۵۰—— بد
۵۰ تا ۵۹ —— بهتر
۶۰ و بالاتر —— بهترین
> تریگلیسرید (میلی گرم در دسیلیتر)———-تفسیر
کمتر از ۱۵۰——— مطلوب
۱۵۰ تا ۱۹۹——— حد مرزی بالا
۲۰۰ تا ۴۹۹——— بالا
۵۰۰ و بالاتر——— خیلی بالا
انواع آزمایشات روتین / آزمایش CBC و رنج نرمال آن /تفسیر آزمایش CBC