اسکولیوز چیست؟ اسکولیوز مادرزادی: ناهنجاری های ستون فقرات نوزاد
وضعیت طبیعی مهره ها
به طور کلی ستون فقرات از ۳۱ مهره تشکیل شده است که وظیفه مهم نگهداری قامت و حفاظت از نخاع را به عهده دارد وجود قوسها در ستون فقرات سبب دفع بهتر نیروهای وارد شده ونیز حرکات بالا تنه را به همه جهت ممکن و آسان می سازد.
ستون فقرات از چهار قوس تشکیل شده است :
قوس گرد نی ( ۷ مهره)
قوس پشتی (۱۲مهره)
قوس کمری(۵ مهره)
قوس خاجی(۵مهره متصل)
وضعیت صحیح بدن از پهلو
اگر فرد از پهلو در مقابل خط شاقولی قرا ر گیرد خط شاقولی با یستی به ترتیب از قوزک خارجی
پا قسمت خارجی کشگک زانو تاج خاصره زائده آخرین استخوان کتف و وسط لاله گوش عبور کند.
اسکولیوز
اسکولیوز به معنای انحنای غیر طبیعی ستون فقرات است . در این عارضه وقتی که از پهلو به ستون فقرات نگاه می کنیم طبیعی به نظرمی رسد در حالی که ستون فقرات در نواحی گردن و پشت به سمت عقب خمیده است و در ناحیه تنه یا سینه ای به سمت جلو خمیدگی دارد . وجود این انحناء ها وضعیت بدن را به صورت طبیعی نگه داشته و کمک می کند که سر درست در بالای لگن قرار بگیرد . اگرسر دربالای لگن در خط وسط قرار نداشته باشد به یک سمت خم شده و به شکل دفورمیتی و قوز نمایان می شود .
در بیماری اسکولیوز وقتی که از پهلو به ستون فقرات نگاه می کنیم . ستون فقرات راست است اما وقتی که از روبه رو یا از پشت به ستون فقرات می نگریم انحنای ستون فقرا ت قابل مشاهده است .علل متعددی برای بروز اسکولیوز وجود دارد . اسکولیوز از نظر منشاء به انواع مادرزادی ، ناشناخته ، عصبی – عضلانی ، یاتروژنیک یا دژنراتیو تقسیم می شود .
اسکولیوز مادرزادی
اسکولیوز مادرزادی نوعی بدشکلی ستون فقرات است که در آن وجود یک نقص مادرزادی باعث انحراف طرفی ستون فقرات میشود. همچنین ممکن است ستون فقرات پیچ خورده یا بچرخد، که این باعث کشیده شدن دنده‌ها به یک طرف و ایجاد یک قوس چند بعدی میشود.
در این اسکولیوز مادرزادی (انحراف ستون فقرات)، اشکال مادر زادی در ساخته شدن مهره ها وجود دارد. می تواند به دو فمر failure of formation یا failure of segementaion باشد.
توضیح ساده اینکه یا مهره ها بد ساخته می شوند (مثلاً مثلی شکل به جای مستطیل شکل) و یا اینکه مهره ها در یک سمت به همدیگر چسبندگی دارند که مانع رشد در همان سمت می شود.
اسکولیوز در شش هفته اول جنینی رخ می دهد. یعنی همان زمانی که قلب و کلیه و طناب نخاعی در حال تکامل هستند. پس در صورت تشخیص congenital scoliosis حتما وضعیت نخاع؛ کلیه و قلب باید بررسی شود. ناقص ساخته شدن مهره باعث رشد نامتعادل در مهره شده و ایجاد اسکولیوزیس (انحراف ستون فقرات) می کند.
اسکولیوز مادرزادی انواعی دارد که عبارتند از
تشکیل ناقص مهره Incomplete formation of vertebrae
در این نوع, وقتی مهره در زمان جنینی در حال درست شدن است ممکن است قسمتی از یک یا چند مهره درست نشود. مهره درست شده یک نیمه مهره یا Hemivertebrae است. این مهره به جای اینکه به شکل استوانه باشد به شکل یگ گوه است. و در محل همین مهره گوه ای شکل ستون مهره قوس بر میدارد. شدت این قوس با افزایش سن بچه بیشتر میشود. این تغییرات گاهی در یک مهره و گاهی در چند مهره ایجاد میشود. وقتی در چند مهره ایجاد شده و جته مهره های گوه ای شکل در خلاف جهت یکدیگر است ممکت است اثر یکدیگر را خنثی کرده و انحراف جانبی در ستون فقرات ایجاد نشود.
نقص در جدا شدن مهره ها failure of separation of vertebrae
در زمان جنینی ستون فقرات ابتدا به شکل یک میله یا استوانه دراز است که بعداً قطعه قطعه Segmentation شده و هر قطعه یک مهره را تشکیل میدهد. اگر این جدایش یا قطعه قطعه شدن به درستی صورت نگیرد ممکن است دو یا چند مهره از کنار به هم متصل باقی بمانند. این اتصال بین مهره ها موجب میشد بعد از تولد مهره های به هم چسبیده از یک طرف زشد کرده و از طرفی که به هم متصل شده اند رشد نکنند. در این صورت با رشد بچه بتدریج مهره قوس برداشته و قوس آن شدیدتر میشود.
ترکیبی از دو حالت بالا
ممکن است ترکیبی از دو حالت بالا با هم دیده شود که موجب بروز قوس های شدیدی در ستون فقرات میشود. این بیماران معمولاً نیاز به عمل جراحی در سال های اولیه عمرشان دارند.
قوس های جبرانی Compensatory curves
وقتی در یک محل از ستون فقرات قوس جانبی ایجاد میشود معمولا برای اینکه تعادل تنه و سر روی ستون مهره حفظ شود معمولا بدن یک قوس دیگر در بالا یا پایین قوس اولیه و در خلاف جهت آن درست میکند تا اثر آن را خنثی کند. به این قوس های ثانویه قوس های جانبی میگویند.
علل اسکولیوز مادرزادی
در اسکولیوز مادرزادی، موارد زیر در طول رشد نوزاد در رحم رخ میدهند:
استخوان‌های (مهره‌های) ستون فقرات به صورت طبیعی شکل نمی‌گیرند.
ستون فقرات یک یا چند استخوان کم دارد.
استخوان‌ها به صورت ناقص رشد می‌کنند.
استخوان‌ها به اندازه‌ای که باید از یکدیگر جدا نیستند.
علاوه بر قوس‌های اسکولیوز، ممکن است در ستون فقرات کودک (در بالاتر یا پایین‌تر از ناحیه درگیر) قوس‌هایی نیز در جهت مخالف ایجاد شود تا با جبران قوس‌های اسکولیوز، صافی ستون فقرات را حفظ کنند.
نشانه‌ها و علائم
مطابق نظر متخصصان اسکولیوز معمولاً دردناک نیست، بنابراین اگر خمیدگی در زمان تولد تشخیص داده نشود، عارضه تا زمان بلوغ که نشانه‌های آن آشکار میشوند تشخیص داده نخواهد شد. تشخیص زود هنگام نقش بسیار مهمی در کسب بهترین نتایج از درمان دارد.
علائم اسکولیوز مادرزادی عبارتند از:
کجی و نابرابری شانه‌ها، طوری که بیرون‌زدگی تیغه یک شانه از شانه دیگر بیشتر است. چرخش گردن که باعث میشود سر به یک طرف کج شود.
بیرون‌زدگی یک طرف دنده‌ها
نابرابری دو طرف خط کمربندی
بالاتر بودن یک طرف باسن از طرف دیگر
کج شدن کل بدن به یک طرف
در موارد نادر، مشکل از نخاع یا اعصاب نخاعی است که این باعث ضعف، بی‌حسی یا عدم هماهنگی اندام‌ها میشود.
درمان اسکولیوز مادرزادی ستون فقرات
برای تعیین نوع درمان، پزشک ارتوپد به نوع اسکولیوز، شدت انحراف و وجود بیماری های همراه توجه میکند. اگر شدت قوس ستون مهره کم باشد و پیشرفت نکند پزشک معمولاً فقط بیمار را تحت نظر میگیرد. هر ۱۲-۶ ماه یکبار از او عکس میگیرد و اگر دید بیماری پیشرفت میکند درمان مناسب را انجام میدهد وگرنه صبر میکند. فعالیت های بدنی شدت قوس ستون فقرات را افزایش نمیدهند و بچه میتواند آزادانه به فعالیت های بدنی روزانه و فعالیت های ورزشی و بازی بپردازد.
بریس در درمان این نوع اسکولیوز معمولاً تاثیری ندارد واگر هم بکار رود برای کنترل قوس های جبرانی تشکیل شده است.
در بیمارانی که قوس ستون مهره آنها در حال افزایش است، قوس شدیدی دارند، تغییر شکل بزرگی در تنه دارند و در کسانی که به علت تغییر شکل ستون فقرات بر اثر فشار به ریشه های اعصاب دچار مشکلات عصبی شده اند پزشک جراح ارتوپد معمولاً تصمیم به جراحی میگیرد. انواع اعمال جراحی که برای این بیماران انجام میشوند عبارتند از :
جوش دادن مهره Spinal fusion
در این جراحی مهره هایی که مشکل دارند را به هم جوش میدهند تا بصورت یک مهره واحد درآیند و رشدشان متوقف شود.
برداشتن مهره معیوب Hemivertebrae removal
مهره ناقص برداشته شده و دو مهره دو طرف آن به هم جوش داده میشود.
میله های دراز شونده Growing rod
میله هایی به مهره ها متصل میشود تا قوس کمر کم شود سپس هرچه بچه بزرگ تر میشود هر ۸-۶ ماه یک بار بیمار به اطاق عمل رفته و چون ستون فقرات درازتر شده است میله درازتری جایگزین میله قبلی میشود. در پایان بلوغ که رشد بیمار متوقف میشود میله دائمی گذاشته شده و مهره ها به هم جوش داده میشوند.