آبسه مقعد /آبسه مقعدی یا آبسه آنورکتال چیست؟ علائم و درمان
آبسه مقعد یک بیماری دردناک است که در آن چرک و عفونت در نزدیکی و اطراف مقعد گسترش می‌یابد. آبسه مقعدی از یک عفونت در بافت اپیتلیوم پوشش کانال مقعد و در نتیجه عفونت کلی غدد کوچک مقعدی ناشی میشود.
اگرچه مقعد منطقه غنی از باکتری‌هاست، اما به طور کلی به دلیل جریان خون وسیع در روده عفونت در آن رخ نمی‌دهد. در صورت بروز عفونت، معمولاً با ترکیبی از انواع مختلف باکتری‌ها ایجاد میشود.
آبسه‌های مقعدی معمولاً در دو گروه کلی سطحی و عمقی قرار می‌گیرند که انواع عمقی آن کمی پردردسرتر از انواع سطحی هستند. آبسه می‌تواند باعث آسیب قابل توجهی به بافت های مجاور شود، رایج‌ترین نوع آبسه مقعدی، آبسه‌ای است که در اطراف مقعد و در سطح ایجاد میشود. این نوع آبسه معمولاً مانند یک جوش متورم دردناک و احتمالاً به رنگ قرمز و به صورت گرم در نزدیکی مقعد ظاهر می‌گردد.
آبسه عمقی به صورت تجمع چرک در بافت‌های عمیق اطراف مقعد بروز می‌کند، این نوع آبسه مقعدی کمتر شایع است و ممکن است کمتر دیده شود، ولی در صورت بروز منجر به عفونت شدیدتری خواهد شد. هر دو نوع آبسه مقعدی سطحی و عمقی نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. تأخیر در درمان می‌تواند باعث وخیم‌تر شدن شرایط و ایجاد عوارض جدی شود.
آبسه مقعدی ممکن است منجر به عوارضی در فرد شود از جمله:
- تشکیل فیستول: فیستول در ۳۰ الی ۶۰ درصد از بیماران مبتلا به آبسه مقعدی بسته به نوع و شدت آبسه و درمان‌های انجام شده رخ می‌دهد
- عفونت و انتقال آن به مناطق دیگر توسط انتشار خونی
- بی‌اختیاری مدفوع
- بدخیمی
آبسه مقعدی یا آبسه آنورکتال چیست؟
اگر دهانه غده هایی که در نزدیکی مقعد هستند بسته شود، غده دچار عفونت می گردد و تدریجا متورم می شود و حاوی چرک خواهد شد. این حالت باعث ایجاد آبسه در نزدیکی مقعد می گردد.
آبسه آنورکتال عبارت است از بروز آبسه (تجمع چرک ناشی از عفونت ) در ناحیه اطراف مقعد و این آبسه ممکن است درست درناحیه سوراخ مقعدی یا به طورعمقی تر در جدار راست روده تشکیل شود.
مهم ترین و اصلی ترین علائم و نشانه های آبسه مقعدی و عفونت آنورکتال:
به دلیل تجمع عفونت در این بخش از دستگاه دفع مدفوع ، مقعد دچار درد و علائم دیگر می شود.
علاوه بر درد احساس تب ، بدن درد ، بی اشتهایی و بدی حال عمومی می کند. خیلی ها به اشتباه فکر می کنند که دچار سرما خوردگی شده اند، چون دقیقاً علائمی مانند سرما خوردگی همراه با بدن درد ، تب و گلو درد می دهد اما درحقیقت با یک معاینه ساده توسط متخصص بیماری های نشیمنگاه و هموروئید و.. این بیماری تشخیص داده می شود.
انواع آبسه مقعدی
آبسه‌های مقعدی بسته به محل قرارگیری و نوع بافت و مکانی که دچار التهاب کردند، انواع محتلفی دارند که عبارت‌اند از:
آبسه اطراف مقعدی: آبسه اطراف مقعد نشان‌دهنده رایج‌ترین نوع آبسه مقعدی است که در حدود ۶۰ درصد از موارد بیماری را تشکیل می‌دهد. این آبسه معمولاً با ناراحتی اطراف مقعد کسل‌کننده و خارش بروز می‌کند. درد آن اغلب توسط حرکت و افزایش فشار پرینه ناشی از نشستن یا اجابت مزاج تشدید میشود
آبسه ایسکیوآنال: آبسه ایسکیوآنال دومین آبسه مقعدی با شیوع ۲۰ درصد است که در اسفنکتر خارجی مقعد با ترشح چرک به فضای ایسکیوآنال ایجاد میشود و اغلب با تب سیستمیک، لرز و درد شدید همراه است و به اصطلاح آبسه نعل اسبی نامیده میشود
آبسه اینتراسفنکتریک: سومین آبسه رایج مقعدی با شیوع ۵ درصدی ناشی از چرک و عفونت موجود بین اسفتکتر مقعد داخلی و خارجی است که می‌تواند کانال داخل مقعد را بسیار دردناک کند و معمولاً با آنوسکوپی و معاینه رکتوم تشخیص داده میشود
آبسه سوپرالواتور: این آبسه که در ۴ درصد موارد رخ می‌دهد، می‌تواند در بالای عضله لواتورآنی و از یک فرآیند چرکی شکمی (مانند آپاندیسیت، بیماری دیورتیکولی، سپسیس زنان و زایمان) ناشی شود و گسترش یابد که با علامت درد لگنی بروز می‌کند و با توموگرافی کامپیوتری، سی تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)و یا سونوگرافی مقعد تشخیص داده میشود. آبسه سوپرالواتور در زنان نسبت به مردان شایع تر است
زیرمخاطی: در یک درصد موارد در زیر بافت مخاطی مقعد اتفاق می‌افتد
آبسه پری‌رکتال: آبسه عمقی پری‌رکتال در ۹۰ درصد موارد نشان‌دهنده اختلالات مقعدی و ناشی از انسداد غدد مقعدی است. به طور معمول، آبسه ابتدا در فضای اینتراسفنکتریک و سپس در امتداد فضاهای بالقوه مجاور گسترش می‌یابد. معمولاً با تب و لرز، ترشح چرکی و خون‌آبه‌ای مقعد و در موارد نادر با ترشحات آلت تناسلی، درد مفصل ران همراه است.
برش جراحی و زهکشی رایج‌ترین درمان برای تمام انواع آبسه مقعدی است که معمولاً مؤفقیت‌آمیز خواهد بود. حدود ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به آبسه مقعد دچار یک عارضه‌ی دیگر به نام فیستول خواهند شد. فیستول یک تونل یا لوله باریک و کوچک است که به صورت غیر طبیعی بین کانال مقعد و سطح پوست اطراف آن ایجاد می‌گردد. در برخی از موارد، فیستول‌های مقعدی ترشح مداوم دارند. در اکثر موارد چاره‌ای جز جراحی فیستول وجود ندارد. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بیماری فیستول مقعد.
اقدامات پس از جراحی آبسه مقعد
بیماران ممکن است برای چند روز پس از عمل جراحی درد داشته باشند، اما در طول زمان بهبود می‌یابند. معمولاً بیماران بخیه ندارد و زخم‌های عفونی مانند آبسه برای تخلیه باز باقی گذاشته می‌شوند. بستن و بخیه زدن خروجی آبسطه منجر به تجمع چرک مجدد در آن خواهد شد. بیماران ممکن است نیاز به مصرف داروی آنتی‌بیوتیکی و ضد درد برای چند روز، بسته به وضعیت جسمی خود داشته باشند.
پس از عمل جراحی آبسه یا فیستول معمولاً ناراحتی خفیف است و می‌تواند با داروهای ضد درد کنترل شود. افراد می‌توانند در حداقل زمان مورد انتظار به محل کار یا مدرسه خود بازگردند. برای بهبود سریع‌تر به حمام آب گرم نشسته سه یا چهار بار در روز، بهداشت فردی و استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع برای کاهش ناراحتی و درد حین اجابت مزاج و جلوگیری از یبوست توصیه می‌شوند. طی دو الی سه هفته بعد زخم باید توسط پزشک مورد معاینه و پیگیری قرار گیرد. برای جلوگیری از ایجاد لکه‌ی ناشی از ترشحات زخم بر روی لباس میتوان از پانسمان یا یک لایه گاز بر سطح زخم استفاده کرد.
عوارض بعد از عمل جراحی می‌تواند شامل عفونت، شقاق مقعد، عود آبسه و زخم باشد. پس از درمان به موقع آبسه مقعد بعید است که مشکل باز گردد و عود کند. بسیاری از مردم به درمان‌های خاص بیشتری، به خصوص در آبسه عمقی، برای جلوگیری از عوارض و یا بازگشت آبسه نیاز دارند. با این حال، گرفتن مشاوره برای پیشگیری از عود بیماری بسیار مهم است.
بهترین راههای جلوگیری از آبسه مقعدی عبارت است از:
جلوگیری از ابتلا به یبوست
شستشو و طهارت مقعد با آب ولرم
اجابت مزاج با زور و فشار ممنوع چرا که یکی از اصلی ترین عوامل بروز بیماری های نشیمنگاه با زور زدن بروز و شدت می گیرد.
برای پیشگیری از ابتلا به عفونت مقعدی از نشستن در جای مرطوب و خیس و سرد خودداری کنید
ایستادن و نشستن به مدت طولانی می تواند زمینه را برای ابتلا به آبسه مقعدی فراهم کند.
علل آبسه مقعد
آبسه عمقی و سطحی هر دو از غدد اطراف مقعد گسترش می‌یابند. در مواردی، آبسه اطراف مقعد ممکن است از پوست آلوده مجاور مقعد نیز ایجاد شود. غدد ممکن است دچار عفونت باکتریایی پیشرونده شوند.
هر دو باکتری‌های هوازی و بی‌هوازی می‌توانند در تشکیل آبسه نقش داشته باشند. باکتری‌های بی‌هوازی بیشتر شامل پپتواسترپتوکوکوس، پرووتلا، پورفیروموناس و کلستریدیوم و باکتری‌های هوازی از انواع استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوک و اشرشیای‌کلای است.
غدد پر چرک به سمت داخل متورم شده و محتویات آلوده‌ی خود را به فضاهای اطراف مقعد و مقعد آزاد می‌کنند. این چرک باعث آبسه در فضای اطراف رکتوم یا مقعد میشود. آبسه مقعد ممکن است بزرگ شده و باعث درد، تب و مشکلاتی در حرکات روده‌ای و اجابت مزاج شود.
تقریبا ۱۰٪ از آبسه مقعدی ممکن است توسط دلایل دیگر و تحت تأثیر عوامل خطرزا ایجاد شود. افراد خاص مبتلا به سایر بیماری‌ها با احتمال بیشتری در معرض ابتلا به آبسه عمقی و سطحی هستند، از جمله کسانی با شرایط پزشکی و رفتاری زیر:
ایدز یا عفونت HIV
بیماری کرون
مصرف‌کنندگان داروهایی سرکوب سیستم ایمنی بدن مانند استروئیدها (پردنیزولون، متیل پردنیزولون) و یا افراد سرطانی تحت شیمی‌درمانی
بارداری
آپاندیسیت
سل
قرار دادن اجسام خارجی در داخل مقعد
بیماری‌های مقاربتی
شقاق مقعد
بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
دیابت
دیورتیکولیت
بیماری التهابی لگن
رابطه جنسی مقعدی
غدد مقعدی مسدود شده
در بزرگسالان استفاده از کاندوم در حین مقاربت جنسی، از جمله مقاربت مقعدی می‌تواند از آبسه مقعد جلوگیری کند. در نوزادان و کودکان نوپا نیز تغییر پوشک مکرر و تمیز کردن مناسب در طول تغییرات پوشک می‌تواند به جلوگیری از فیستول و آبسه اطراف مقعد کمک کند
درمان خانگی آبسه مقعد
قبل از مراجعه به پزشک با چند روش درمانی ساده خانگی و گیاهی میتوان درد و التهاب ناشی از آبسه مقعدی را کمی تسکین داد. این روش‌ها شامل:
حمام آب گرم نشسته: نشستن در وان آب گرم حمام به مدت ۳۰ دقیقه ممکن است به کاهش علایم آزاردهنده آبسه مقعد کمک کند. استفاده از عصاره بابونه، بومادران علاوه بر رفع گرفتگی‌های عضلانی مقعد، میزان عفونت را به حداقل می‌رساند
آب کلم: آب کلم حاوی یک فرم بسیار کاربردی از ماده‌ی به نام گلوتامین است که به عملکرد روده‌ای طبیعی بسیار کمک می‌کند. مصرف حدود ۶۰ میلی‌لیتر آب کلم تازه برای یک الی دو بار در روز می‌تواند بسیار مفید باشد. این ماده در نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست نقش بسیار مهمی دارد. عبور راحت مدفوع از کنار آبسه ایجاد شده می‌تواند از افزایش درد ناحیه جلوگیری کند
کمپرس گرم: کمپرس گرم می‌تواند آبسه مقعد را با افزایش میزان گردش خون در محیط ملتهب بهبود بخشد. به این صورت که گردش خون علاوه بر تأمین مواد غذایی سلول و بافت‌های در حال آسیب، چرک و عفونت موجود در ناحیه را رقیق می‌کند. آبسه‌های کوچک‌تر از یک سانتی‌متر معمولاً به کمپرس گرم سی دقیقه‌ای سه الی چهار بار در روز پاسخ مثبت داده و بهبود می‌یابند
اسید نیتریک: اسید نیتریک برای شرایط خاصی از آبسه مقعدی پیشنهاد میشود. در مواقعی که آبسه مقعد با شقاق مقعدی همراه است و فرد درد قابل توجه مقعدی را تا چند ساعت پس از اجابت مزاج درک می‌کند یا در افرادی که از آبسه مقعدی بزرگ و مخل حرکات روده‌ای رنج می‌برند، بسیار کارآمد است
ویتامین سی: به نظر می‌رسد مصرف ویتامین سی می‌تواند فرد را از پیشرفت بیماری و ایجاد فیستول مصون بدارد. مصرف حدود ۱۰۰۰ میلی گرم ویتامین C در روز و نه بیشتر پیشنهاد میشود. زیرا مصرف دوز بیشتر از آن می‌تواند باعث اسهال و آسیب مقعدی شدیدتر در فرد شود
سنفیتون: سنفیتون گیاهی با گلبرگ‌های سفید، آبی و بنفش است که می‌توانند به صورت پودر و با ترکیب روغن جوانه گندم همانند یک پماد بر روی آبسه مقعد گذاشته شود تا علاوه بر تسکین درد ناحیه به بهبود آبسه مقعدی کمک کند
نارون: نارون بهترین درمان برای آبسه مقعدی است. مصرف چای نارون لوله‌های گوارشی را با یک لایه مخاط محافظ پوشش می‌دهد و از آسیب بیشتر آن جلوگیری می‌کند
البته با کمک طب سنتی و معجون‌ها و پمادهایی که از ترکیب گیاهان به دست می‌آید نیز میتوان خمیرهای تسکین‌دهنده‌ای برای کنترل درد و ناراحتی ناشی از آبسه مقعدی استفاده کرد. ترکیب عسل و ریشه کوبیده شده گیاه بابا آدم یا ترکیب گل ختمی، آرد باقالا، بذز شنبلیله، کشمش و گل می‌تواند به تسکین درد و التهاب و بهبود آبسه مقعدی کمک کند. با این حال این روش‌ها فقط جنبه‌ی حمایتی و کنترلی داشته و باید هر چه سریع تر برای درمان مؤثر آبسه مقعدی به پزشک مراجعه شود.
یکی از دلایل مهم در بروز آبسه مقعدی یبوست و تنگی مقعد میباشد که باعث میشود پارگی در دیوارهای مقعد بوجود آیدو تبدبل به چرک وآبسه مقعدی گردد و برای استحکام دیوارهای مقعد از گیاه جقت میتوان بعنوان ترمیم کننده دیوارهای مقعد استفاده کرد