مشخصات پشه خونخوار آنوفل / پشه آنوفل عامل بیماری سوپر مالاریا

پشه های آنوفل (Anopheles mosquitoes)

عامل اصلی انتقال مالاریا پشه های جنس آنوفل می باشند (خانواده Culicidae – زیرخانواده Anophelinae) که تاکنون ۴۸۰ گونه در دنیا شناسایی شده اند. از گونه های شناسایی شده در حال حاضر تعداد ۷۰ گونه بعنوان ناقلین مالاریا محسوب شده اند که از ۴۰ گونه بعنوان ناقلین مهم در دنیا اسم برده می شود. در زیر جایگاه جنس آنوفل در رده بندی جانوری نشان داده شده است.

خصوصیات جنس آنوفلAnopheles :

پشه های آنوفل حشراتی کوچکی به طول ۸ – ۵ میلی متر بوده و در اکثر کشورهای مناطق معتدله و حاره و هر جا که زیستگاه لاروی مناسبی بتواند ایجاد شود وجود دارند.

این پشه ها شب فعال بوده و در طول روز در مناطق تاریک و مرطوب مخفی می شوند. دگردیسی (Metamorphose) این پشه ها کامل بوده و دوره زندگی شامل مراحلی است که در آن پشه نوزاد هیچ شباهتی به پشه بالغ ندارد.

مراحل زندگی پشه های آنوفل از تخم تا پشه بالغ در زیر نشان داده شده است.

مرحله زندگی مدت زمان دوره (روز)

در مناطق گرمسیر معتدل

تخم ۳-۲ ۱۴-۷

لارو ۷ ۲۸-۱۴

پوپ ۱۲ ۱۲-۹

بالغ ماده ۱۴-۱۰ متوسط ۲۱

مشخصات مورفولوژیک لارو آنوفل ها :

۱- سر اسکلروتیزه به رنگ قهوه ای یا سیاه، خوب رشد کرده و دارای یک زوج آنتن و یک زوج چشم مرکب، همراه با یک زوج برس دهانی برجسته (Mouth brush).

۲- سینه تقریباَ کروی شکل ، فاقد پا ، با موهای متعدد ساده یا منشعب که معمولاً بلند و واضح هستند و عرض سینه از عرض سر و شکم بیشتر است.

۳- شکم دارای ۹ بند قابل روئیت که در روی سطح پشتی بندهای ۸-۱ شکم ، قطعات اسکلروتیزه کوچک و قهوه ای رنگ به نام پلاک ترگال (Tergal Plate) وجود دارد که شکل و اندازه آن در گونه های مختلف متغیر است و علاوه بر این در هر یک از بندها ممکن است ۳-۱ عدد پلاک ترگال فرعی بسیار کوچک در قسمت خلفی پلاک ترگال اصلی وجود داشته باشد. بعلاوه اکثر و یا تمام بندهای شکم دارای یک زوج ابریشم پنجه ای (Palmate Hair) کاملاَ رشد کرده می باشند که گاهی نیز بنام ابریشم های شناور (Float Hair) نامیده می شوند. این ابریشم ها همراه با یک زوج ابریشم پنجه ای سینه که با سطح آب در تماس هستند لاروها را به صورت موازی در سطح آب قرار می دهند .

۴- لارها فاقد سیفون تنفسی می باشند و روی قسمت خلفی بند هشتم یک زوج منفذ تنفسی وجود دارد.

۵- آخرین بند شکم دارای چهار دسته موهای بلند بوده که موهای دمی (Caudal brushes) را تشکیل می دهند و در بسیاری از گونه ها یک دسته بزرگتر مو ، برس شکمی را بوجود می آورد.

تخم

تولید مثل پشه ها بوسیله تخم ریزی است.

معمولاَ در هر نوبت تخم گذاری برحسب گونه های مختلف حدود ۵۰ تا ۳۰۰ تخم می گذارند.

اندازه تخم ها حدود ۱ میلیمتر بوده، تخم ها به رنگ قهوه ای تیره و به طور تک تک روی سطح آب گذاشته می شوند. در بعضی از گونه ها، شکل تخم شبیه قایق و در بعضی گونه ها بیضی بوده و در دو طرف آن یک زوج اطاقچه هوایی قرار دارند که در بعضی از انواع از قبیل An.pseudopunctipennis دور تخم را کاملاَ فرا گرفته است. وجود این اطاقچه های هوا باعث شناور ماندن تخمها بر روی سطح آب می شود. تخم آنوفل ها نسبت به خشکی حساس بوده و سریعاَ از بین میرود. باز شدن تخم ها و تبدیل به لارو بر حسب درجه حرارت محیط و نوع گونه متغیر بوده و در مناطق گرمسیر تخم ها در عرض ۳-۲ روز و در مناطق معتدل در عرض ۱۴-۷ روز باز می شوند.

لارو

از تخم آنوفل ها بعد از بازشدن موجود کرمی شکل کوچکی بنام لارو خارج می گردد. لارو موجود فعالی است که از مواد غذایی و موجودات زنده موجود در سطح آب مثل باکتریها، مخمرها و تک یاخته ها تغذیه کرده و تنفس هوازی دارد و بدلیل نداشتن سیفون تنفسی بطور موازی با سطح آب قرار می گیرند.

در موقع تغذیه سر لارو به اندازه ۱۸۰ درجه حول محور بدن می چرخد بطوریکه برس های دهانی که در سطح شکمی قرار دارند می توانند زیر سطح آب را جاروب نمایند، بعبارت دیگر لارو آنوفل ها Filter Feeder هستند.

•لاروها به آسانی در اثر حرکت سایه ها و یا لرزش آب و عوامل خارجی تحریک شده و با شنا کردن سریع خود را به عمق آب می رسانند و چند ثانیه تا چند دقیقه بعد دوباره به سطح آب می آیند. یک لارو آنوفل در طی دوران لاروی چهار بار پوست اندازی کرده ( لاروهای سن ۱، ۲، ۳ و ۴ ) و در انتهای آن تبدیل به پوپ (Pupae) یا شفیره می گردند. در مناطق گرمسیری زمان تبدیل لارو به شفیره حدود ۷ روز و در مناطق معتدل ۲۸-۱۴ روز طول می کشد. در مناطق معتدل و سرد بعضی از گونه های آنوفل دوره زمستان را در مرحله لاروی می گذرانند و در نتیجه ممکن است تا چند ماه زنده بمانند.

لانه های لاروی

به محل زندگی لاروهای آنوفل، لانه لاروی یا ژیت لاروی گفته می شود. این لانه ها بسیار متغیر بوده و می تواند کوچک یا بزرگ، موقت یا دائمی، شیرین یا شور باشد. نقطه اشتراک آنها معمولاَ راکد بودن و یا جریان بسیار کند آب آنها است وشامل جریان تند نیز میشود.

همچنین بر حسب نوع گونه، لانه های لاروی می تواند سایه دار یا آفتابی، دارای گیاه یا فاقد گیاه، دارای آب تمیز، صاف و فاقد املاح شیمیایی یا آلوده، شور و دارای مواد معدنی و آلی باشد. از انواع لانه های لاروی میتوان مردابها، زه آبها، استخرهای کوچک، مزارع برنج، چاله ها و گودالهای آب، نشت آبها، بشکه های آب، قوطی های کنسرو، لاستیکهای فرسوده، وسایل نقلیه متروکه، تنه درختان و . . . را نام برد. لانه های لاروی در جاهایی که بسیار گسترده، دارای مقدار زیادی حشرات شکارچی و یا ماهی های لاروخوار باشد تشکیل نمی گردد.

شفیره

لارو بعد از چند روز تبدیل به پوپ یا شفیره می شود. شفیره ها به شکل حرف “و” (Comma shaped) بوده و آبزی می باشند.شفیره ها فعالیت تغذیه ای ندارند ولی بیشتر وقتشان را در سطح آب به منظور جذب هوا از طریق شیپورهای تنفسی می گذارند. شفیره ها معمولاَ به کمک یک زوج ابریشم پنجه ای سرـ سینه به حالت شناور روی سطح آب باقی می مانند.

این شفیره ها حرکت فعال داشته و اگر در معرض تهدید قرار گیرند شکم خود را متناوباً خم و راست می کنند و با حرکت تند و سریع در جهت بالا و پائین در آب شنا می کنند. شفیره ها بعد از گذشت ۳-۲ روز در مناطق گرمسیر و ۱۲- ۹ روز در مناطق معتدل از ناحیه سطح پشتی سرـ سینه (سفالوتراکس) شکافته شده و از آن پشه بالغ بیرون می آید.

بالغ

پشه های بالغ حشرات کوچکی هستند به طول ۸- ۵ میلیمتر که معمولاَ در اوایل شب و هنگام غروب از شفیره خارج می شوند. پس از آنکه پشه های بالغ از شفیره خارج شدند، روی سطح آب و یا روی گیاهان اطراف به مدت یک ساعت استراحت نموده تا بالهایشان باز، خشک و به اندازه کافی محکم شده و برای پرواز آماده شوند.

سیر تکاملی انگل پلاسمودیوم

انگلهای پلاسمودیوم انسانی در طول زندگی خود وابسته به دو میزبان می باشند. یک مرحله جنسی بدون تکثیر یا لقاح و یک مرحله غیر جنسی دارای تکثیر Sporogony Cycle در پشه آنوفل ماده بعنوان میزبان اصلی و دو مرحله غیر جنسی همراه با تکثیر Schizogony در انسان بعنوان میزبان واسط انجام می شود و این مراحل عبارتند از:

•۱- لقاح (Fertilization) ، مرحله جنسی است که در معده پشه انجام می شود.

•۲- اسپوروگونی (Sporogony) ، اولین مرحله غیرجنسی است که در دیواره معده و در بدن پشه سپری می شود.

•۳- شیزوگونی نسجی (Exoerythrocytic Schizogony) ، دومین مرحله غیرجنسی که در کبد انسان سپری می شود.

•۴ – شیزوگونی خونی (Erythrocytic Schizogony) ، سومین مرحله غیر جنسی که در گلبولهای قرمز خون انجام می شود

علایم گزش پشه چیست؟

در ابتدا برجستگی کم رنگی بر روی پوست فرد ایجاد می کند که می تواند صورتی یا قرمز شود.

در مرحله بعد ایجاد خارش می کند.

برجستگی کم رنگ ممکن است بلافاصله ظاهر شود. اگر فرد حساسیت زیادی به نیش پشه داشته باشد، ممکن است منطقه بزرگ تری از قرمزی و خارش را روی پوست خود داشته باشد.

واکنش های شدید آلرژیکی (حساسیت)

واکنش های آلرژیک به ندرت پس از گزش پشه در فرد ایجاد می شود.

بروز علایمی مانند ورم گلو، کهیر، خس خس خیلی نادر است، ولی اگر رخ دهد بسیار خطرناک می باشد و تهدید کننده جان فرد است (شوک آنافیلاکسی) که حتما نیاز فوری به درمان پزشکی دارد.

چه بیماری هایی از راه نیش پشه منتقل می شوند؟

پشه می تواند بیماری های خطرناکی مانند تب دانگ ، مالاریا و ویروس west nile را منتقل کند.

گذاشتن یخ روی محل گزش سبب می شود تا ورم ناشی از نیش پشه فروکش کند

علایم و نشانه های یک بیماری جدی ممکن است شامل موارد زیر باشد :

تب ، سردرد شدید، تغییرات عصبی مانند ضعف عضلانی یک طرف بدن، بدن درد، تهوع ، استفراغ، غدد متورم، جوش، بی حالی، گیجی و حساسیت به نور.

اگر پس از گزش پشه این علایم را در خود مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

کدام پشه ما را نیش می زند؟

گزش توسط پشه ماده انجام می گیرد. پشه ماده نیش خود را از طریق پوست وارد بدن ما می کند و خون ما را می مکد. در حالی که خون فرد را می مکد، مقداری از بزاق خود را که حاوی نوعی پروتیین است، وارد پوست ما می کند . این پروتیین حاوی مواد ضدانعقاد خون است تا پشه به راحتی بتواند خون را بمکد، بدون آنکه دستگاه ایمنی بدن ما، مانع این کار شود.

سیستم ایمنی بدن ما به این نوع پروتیین واکنش نشان می دهد و باعث خارش و برآمدگی در قسمت گزیده شده می گردد.

چه عواملی سبب می شود بیشتر در معرض گزش پشه قرار بگیریم؟

پشه از طریق ردیابی بو، میزان دی‌اکسیدکربنی که در هوای بازدم فرد وجود دارد و موادشیمیایی موجود در عرق فرد، قربانی خود را برای نیش زدن انتخاب می کند.

عوامل دیگری نیز وجود دارد که باعث می شود پشه بیشتر این افراد را نیش بزند. عواملی مانند :

– جنسیت مذکر

– افراد با گروه خونی O

– افراد چاق

پشه ها به گرما جذب می شوند. بنابراین استفاده از لباس های تیره که گرما را در خود نگه می دارند، می تواند پشه ها را جذب خود کند
سن افراد نیز عامل تعیین کننده ای برای شدت علایم بوجود آمده بعد از نیش زدن می باشد. بزرگسالان چندین بار در طول زندگی توسط پشه گزیده شده اند، بنابراین به نیش زدن پشه کمتر حساسیت نشان می دهند، اما کودکان چون تجربه کمتری در گزش پشه دارند، حساسیت های بیشتری به گزش پشه نشان می دهند و هر چه کم سن و سال تر باشند بیشتر حساسند.