علائم و نشانه های ابتلا به مالاریا / راه درمان مالاریا
شروع مالاریا
بیماری مالاریا با گزش پشه آنوفل شروع می‌شود. پشه آنوفل ماده شب‌ها خونخواری می‌کند و حین خونخواری از بزاق خود، انگل‌های مالاریا را به داخل خون انسان تزریق می‌نماید. این انگل‌ها وارد سلولهای کبد می‌شوند و شروع به تکثیر سریع می‌کنند، به طوری که از هر یک انگل وارد شده حدود ۱۰ هزار انگل تولید می‌شود. سپس این انگل‌ها سلولهای کبدی را پاره می‌کنند و وارد خون می‌شوند تا به گلبول‌های سرخ حمله‌ور شده و وارد آن‌ها شوند و در آنجا تکثیر کنند.
انگل مالاریا پس از ورود به گلبول قرمز از هموگلوبین استفاده و تولید مثل می‌کند و پس از ۲ تا ۳ روز تمام هموگلوبین مصرف شده و گلبول قرمز پر از انگل می‌شود. سپس انگل‌ها گلبول‌های قرمز را پاره می‌کنند و به گلبول‌های دیگر وارد می‌شوند. به این ترتیب تعداد انگل‌ها در خون بیشتر و بیشتر می‌شود.
زمانی که تعداد انگل مالاریا از حد خاصی بالاتر رود، بیمار دچار تب می‌شود. شروع تب همزمان با پاره شدن گلبول‌هاست و پس ازآن که انگل‌ها وارد گلبول‌های تازه می‌شوند، تب قطع می‌شود و این سیکل هر ۲ یا ۳ روز تکرار می‌شود؛ یعنی بیمار ۲ روز تب ندارد و روز سوم تب می‌کند.
دو مشکل اساسی در بیماری مالاریا وجود دارد؛ یکی ایجاد کم‌خونی شدید به دلیل استفاده‌ی انگل از هموگلوبین خون و دومی تب‌های دوره‌ای است که گاهی حرارت بدن تا بالای ۴۰ درجه می‌رسد و بدن بیمار را عملا از کار می‌اندازد
زندگی انگل مالاریا دو مرحله‌ای است. به این ترتیب که با گزش پشه آنوفل ماده، انگل‌های مالاریا از انسان بیمار به روده پشه وارد و آنجا تولید مثل کرده و سپس تکثیر و وارد غدد بزاقی پشه می‌شوند و منتظر می‌مانند تا در خونخواری‌های بعدی به افراد سالم منتقل شوند و دوره جدید زندگی را آغاز کنند.
دمای محیط عامل مهمی در انتشار مالاریاست، زیرا در هوای گرم انگل‌هایی که وارد بدن پشه آنوفل می‌شوند، سریعا تولید مثل کرده و آماده سرایت به افراد سالم می‌شوند، اما در هوای خنک مدت زیادی تولید مثل انگل در بدن پشه به طول می‌انجامد و در این مدت طولانی بسیاری از پشه‌ها که عمر کوتاهی دارند، از بین می‌روند و چرخه انتقال بیماری مالاریا قطع می‌شود.
انواع مختلفی از انگل مالاریا وجود دارند که برخی بیماری خفیف و برخی بیماری بسیار شدید ایجاد می‌کنند.
علائم و نشانه‌ها
علائم مالاریا می‌توانند تا حد زیادی متفاوت باشند، بدین صورت که این بیماری می‌تواند بدون هیچگونه نشانه و علامتی باشد و یا آنکه علائم آن خفیف و یا کاملاً جدی باشند و حتی ممکن است این بیماری به مرگ فرد منجر شود. مالاریا اغلب به دو دسته‌ی مختلف تقسیم می‌شود. نخستین دسته را دسته‌ی خفیف نامند و به دسته‌ی دیگر دسته پیچیده یا شدید گویند.
دوره کمون مالاریا
بسته به نوع انگل دوره کمون یا نهفته می‌تواند تقریباً از ۷ تا ۳۰ روز باشد. افرادی که به مناطق مستعد مالاریا سفر کرده‌اند، بایستی پزشک خود را از آن مطلع سازند، به این دلیل که حتی با داروهای ضد مالاریا، برخی از انواع مالاریا می‌توانند شروع پیدایش علائم را تا یک سال به تأخیر اندازند.
۱٫ مالاریای خفیف
حمله‌ی کلی (اما بسیار نادر) مالاریا معمولاً ۶ تا ۱۰ ساعت ادامه می‌یابد. سه فاز یا مرحله برای آن وجود دارد که معمولاً هر ۲ تا ۳ روز بسته به نوع انگل برمی‌گردند.
أ. مرحله سرما (احساس سرما، لرز)
ب. مرحله گرما (استفراغ، تب، سردرد، تشنج در کودکان)
ت. مرحله تعریق (عرق کردن، درجه حرارت نرمال، خواب آلودگی)
با این حال، بیمار بیشتر اوقات از خود علائم و نشانه‌ها‌ی ذیل را نشان می‌دهد:
• لرز
• تب
• تهوع و استفراغ
• سردرد
• ناراحتی عمومی
• درد بدن
در بعضی از بیماران، ممکن است بزرگ شدن طحال، تب، تعریق، ضعف عمومی را مشاهده نمود. چنانچه بیمار با پلاسمودیوم فالسیپاروم آلوده شده باشد، ممکن است علائمی مانند بزرگ شدگی کبد، زردی خفیف، و افزایش میزان تنفس مشاهده شود.
در این نوع مالاریا بسته به کشور و کثرت وقوع مالاریا، بیمار یا به خوددرمانی دست می‌زند؛ همانطور که ما در آمریکا با یک سرماخوردگی انجام می‌دهیم و یا پس آنکه دارو و درمانهای نامناسب با شکست مواجه شدند، به پزشک مراجعه می‌کند.
۲٫ مالاریا پیچیده یا شدید
این نوع مالاریا معمولاً در جایی اتفاق می‌افتد که نسبت به این بیماری ایمنی پایینی وجود داشته و یا هیچ مصونیتی نسبت به آن وجود ندارد از جمله مکانهایی که بیماری مالاریا نادر بوده و یا به دلیل سایر خطرات مرتبط با سلامتی مصونیت در سطح پایینی قرار دارد. مالاریای وخیم منجر به بروز اختلال اندامی و خونی، بودن مایع در ریه، و از دست دادن عملکرد کلیه می‌شود.
در تمام مناطق دنیا بیماری مالاریا شدید یک وضعیت اورژانسی بوده و بایستی به سرعت هرچه تمامتر درمان شود به این دلیل که بدون درمان سایر مشکلات پزشکی مهم تظاهر یافته و در نهایت مرگ اتفاق می‌افتد.
حملات شدید مالاریا
در صورتی که بیمار مبتلا به یک عفونت جدی پلاسمودیوم فالسیپاروم شود، دچار نارسایی چند عضو می‌گردد. حتی ممکن است به اختلالاتی در متابولیسم طبیعی بیمار و خون منجر شود. این عوارض عبارتند از:
• کم خونی شدید ناشی از تخریب سلولهای طبیعی قرمز خون
• وجود ادرار هموگلوبین (هموگلوبینوری)
• ادم ریوی و سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)
• کاهش پلاکت خون که منجر به انعقاد خون و ترومبوسیتوپنی می‌شود
• شوک قلبی عروقی
• سطوح پایین قند خون (هیپوگلیسمی)، به خصوص در زنان باردار
عود مالاریا
بازگشت یا عود مالاریا همچنین مشخص شده است که حتی ماه‌ها و سالها پس از اولین حمله مجدداً رخ می‌دهد. به این دلیل که یکی از جنسهای انگل دارای مراحل خفته بوده که مدتها پس از بهبودی بیماری مجدداً فعال می‌شود. داروهایی وجود داشته که قادر به پیشگیری از این امر شده و بایستی بلافاصله پس از اولین حمله شروع شود.
روشهای انتقال مالاریا :
شیوع و انتقال هر نوع مالاریا چه در مناطق اندمیک و چه به صورت اپیدمیک به عوامل بیشماری مثل نوع و سوش انگل ، میزان ایمنی انسانها ، عادات زیستی پشه ها ، عادات زیستی انسانها ، شرایط محیطی از قبیل درجه حرارت، رطوبت، میزان بارندگی، نوع گیاهان منطقه نوع و روشهای مبارزه و . . . بستگی دارد که این عوامل را میتوان در ارتباط با سه عامل شخص سالم و آلوده بعنوان گیرنده و دهنده بیماری ، انگل پلاسمودیوم بعنوان عامل ایجاد کننده بیماری و پشه آنوفل بعنوان انتقال دهنده بیماری طبقه بندی نمود. بطور کلی انتقال مالاریا از طرق زیر می تواند صورت بگیرد:
· انتقال طبیعی : انتقال از طریق نیش پشه آنوفل
· انتقال اکتسبی : انتقال از طریق تلقیح
تشخیص فوری در ۳ تا ۵ دقیقه
اگر فردی با علایمی مانند تب، لرز و تعریق به پزشک مراجعه کند، اول از همه باید شرح‌حال از او گرفته شود و اگر فرد سابقه سفر به مناطق مالاریاخیز مثل جنوب ایران یا شمال کشور (در فصول گرم) یا آفریقا، افغانستان، پاکستان، تایلند و… داشته باشد، باید به این بیماری شک کرد. برای اطمینان از این موضوع میتوان خیلی راحت یک لام خون محیطی از بیمار تهیه و گلبول‌های قرمز خون او را زیر میکروسکوپ نگاه کرد. اگر این آزمایش را فرد مجربی در آزمایشگاه انجام دهد، در عرض ۳ تا ۵ دقیقه میتوان وجود انگل عامل مالاریا را تشخیص داد.
مالاریا عوارض خطرناکی دارد که موارد زیر را شامل می‌شود:
تورم رگ‌های خونی مغز؛
تورم ریوی که سبب مشکلات تنفسی می‌شود؛
نارسایی ارگان‌های کلیه، کبد و طحال؛
تخریب گلبول‌های قرمز خون که ناشی از کم‌خونی است؛
پایین آمدن قند خون.
درمان مالاریا
درمان بیماری مالاریا معمولا در بیمارستان انجام می‌شود. پزشکِ شما داروهایی متناسب با نوع انگلِ مالاریایی که به آن مبتلا هستید، تجویز می‌کند. البته اگر انگل مالاریا موجود در گردش خون شما، از نوعی باشد که در برابر داروها مقاوم است، پزشک شما مجبور می‌شود، دُز داروهای تجویز‌شده را بالا ببرد یا داروهای دیگری را جایگزین کند. در حال حاضر، برای درمان بیماری مالاریا در نوعِ خوش‌خیم آن، از داروهایی مثل «کلروکین» و برای نوع بدخیم آن، از داروهایی مثل «مفلوکین» استفاده می‌شود.
شرایط پیش‌ِ روی مبتلایان به مالاریا
مبتلایانی که درمان شده‌اند، به زندگی عادی باز می‌گردند اما اگر عوارض بیماری مالاریا آشکار شود، ممکن است شرایط را برای مبتلایان سخت کند. برای مثال مالاریای مغزی که باعث تورم رگ‌های خونی مغز می‌شود، احتمال آسیب مغز را بالا می‌برد. همین‌طور بیمارانی که مبتلا به نوع وخیم مالاریا هستند، بدن‌شان به داروها واکنش نشان نمی‌دهد. در این موارد، ممکن است بیماری شدت بیابد و باعث بروز عوارض خطرناک دیگری برای بیمار شود.
هنوز واکسنی برای پیشگیری از مالاریا کشف نشده است. اگر در مناطق گرمسیری که انگل مالاریا وجود دارد، زندگی می‌کنید، حتما با پزشک‌تان صحبت کنید. ممکن است او داروهایی برای پیشگیری از بیماری تجویز کند. این داروها، مشابه داروهایی است که برای درمان مالاریا مصرف می‌شود. موقع خواب حتما از پشه‌بند استفاده کنید. همین‌طور می‌توانید از اسپری‌های حاوی (DEET) استفاده کنید.
دانشمندان، خون را به کام پشه‌ها زهر می‌کنند
بیوشیمی‌دانان دانشگاه آریزونا در تلاش برای کنترل بیماری مالاریا دریافته‌اند در صورتی که پروتئین‌های خاص در خون مختل شوند، پشه‌ها پس از خوردن خون، خیلی زود می‌میرند.
دانشمندان از مدتها قبل برای محدود کردن دامنه بیماری مالاریا، راه‌های مختلفی را امتحان کرده بودند و این بار توانستند راه‌حلی ژنتیکی پیدا کنند که توانایی پشه‌ها برای هضم خون را متوقف می‌کند.
محققان در پژوهش خود یک فرآیند سلولی موسوم به «انتقال وزیکول» را که پشه‌ها با آن به آزادسازی آنزیم‌های هاضم در روده می‌پردازند، مسدود کردند. این امر باعث شد که این حشره طی دو روز پس از خوردن خون، بمیرد.
دانشمندان این دستاورد را فوق‌العاده خوانده‌اند، چرا که در این مرحله میتوان از انتقال بیماری به نفر بعدی جلوگیری کرد.
این محققان پیش از این دریافته بودند که فرآیند خونخواری، چالش متابولیکی بزرگی برای پشه‌های ماده محسوب می‌شود.
به گفته این دانشمندان، تنها پشه‌های ماده هستند که از خون انسان و حیوان تغذیه می‌کنند چرا که برای فرآیند تولیدمثل به پروتئین فراوان نیاز دارند.
بنابر پژوهش‌های پیشین، در صورتی که پشه ماده به میزان لازم منبع غذایی پیدا کرده و در این میان کشته نشود، می‌تواند تا سه هفته زندگی کرده و بیش از ۵۰۰ تخم تولید کند.
این پژوهش مسلما می‌تواند ابزاری موثر برای کم کردن جمعیت پشه‌ها باشد.
محققان در حال حاضر در حال بررسی راه‌های انتقال این بمب ژنتیکی به پشه‌های دیگر هستند. در صورتی که این پژوهشگران بتوانند این نسخه را در یک مولکول با قابلیت افشاندن یا به شکل قرص قرار دهند، وعده غذایی پشه‌ها، آخرین وعده آن‌ها خواهد بود.