کاندیدهای جدید برای پری بیوتیک ها؛ پری بیوتیک ها فقط فیبر نیستند!
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فقط فیبرها در دسته پری بیوتیک ها قرار نمی‌گیرد و هر ماده‌ای که به صورت انتخابی، میکروب‌های مفید روده را تغذیه کند و عملکرد آن ها را افزایش دهد، پری بیوتیک محسوب می‌شود.
آنچه در این مقاله از لامل می خوانید:
......................................................
پری بیوتیک ها و پرو بیوتیک ها چه تفاوتی با هم دارند؟
داستان پرو بیوتیک ها از کجا آغاز شده است؟
داستان پری بیوتیک ها از کجا آغاز شده است؟
معیارهای انتخاب پری بیوتیک ها بر اساس ISAPP و انتخاب کاندیدای جدید
استحصال پری بیوتیک ها به چه صورت است؟
چه قوانینی در خصوص محصولات پری بیوتیک وجود دارد؟
پتانسیل تولید غذاهای فراسودمند با استفاده از پری بیوتیک ها
پری بیوتیک ها و پرو بیوتیک ها چه تفاوتی با هم دارند؟
پری بیوتیک‌ها مواد غذایی‌ای هستند که به طور انتخابی، رشد و فعالیت باکتری‌های مفید موجود در روده بزرگ (کولون) را تحریک می‌کنند. در واقع مانند کود برای باکتری‌های مفید عمل می‌کنند و به آنها کمک می‌کنند که بهتر و بیشتر رشد کنند. اما پرو بیوتیک‌ها در واقع خودِ باکتری‌های مفید هستند. این باکتری‌ها می‌توانند به صورت طبیعی در برخی غذاها مانند ماست و کفیر وجود داشته باشند، یا به صورت مکمل‌های غذایی در دسترس باشند. وقتی ما پروبیوتیک ها را مصرف می‌کنیم، در واقع داریم تعداد باکتری‌های مفید در روده خود را افزایش می‌دهیم. به جدول زیر نگاه کنید:
تفاوت‌های کلیدی بین پری‌بیوتیک‌ها و پرو‌بیوتیک‌ها
| ویژگی | پری بیوتیک ها | پرو بیوتیک ها |
|---|---|---|
| تعریف: | مواد غذایی غیر قابل هضم که رشد باکتری‌های مفید را تحریک می‌کنند. | خودِ باکتری‌های مفید که به طور مستقیم به روده اضافه می‌شوند. |
| عملکرد: | مانند کود برای باکتری‌های مفید عمل می‌کنند. | تعداد باکتری‌های مفید را افزایش می‌دهند. |
| مثال: | فیبرهای موجود در میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل | باکتری‌های موجود در ماست، کفیر و مکمل‌های پروبیوتیک |
داستان پرو بیوتیک ها از کجا آغاز شده است؟
پرو بیوتیک ها علاوه بر اقتصادی بودن، بسیار هم سودمند هستند اما اینکه چطور تعریف می‌شوند و داستان پیدایش آنها چیست هم جالب است. تاریخ اولین مباحث در خصوص پرو بیوتیک ها به ۱۹۰۷ برمی‌گردد؛ جایی که طول عمر زیاد ساکنان یکی از روستاهای روسیه مورد توجه یکی از دانشمندان روس قرار گرفت و با بررسی‌هایی که انجام داد، متوجه شد اهالی این منطقه محصولات تخمیری زیادی را در رژیم غذایی خود می‌گنجانند. اینجا بود که جرقه مفهوم پروبیوتیک زده شد. سال ۱۹۵۳ پروبیوتیک ها به عنوان میکروارگانیسم‌های مفید معرفی شدند و مطالعات مختلفی در خصوص انواع سویه‌های پروبیوتیک در انواع منابع حیوانی و انسانی صورت گرفت.
سال ۲۰۰۰، FAO و WHO عنوان کردند«پرو بیوتیک ها، انواع میکرو ارگانیسم های زنده هستند که اگر به میزان کافی به بدن برسند، اثرات سلامتی بخش دارند.» سال ۲۰۱۴ نیز انجمن بین المللی پرو بیوتیک، روی این تعریف اصلاحات جزیی انجام داد و تا به امروز، محصولات پرو بیوتیک مختلفی در محورهای متعدد شناسایی شده است.
داستان پری بیوتیک ها از کجا آغاز شده است؟
داستان از سال ۱۹۲۱ شروع شد. طی این سال، دو دانشمند آمریکایی فرضیه‌ای را مطرح کردند با این مضمون که«مصرف شیر، ترکیبات پری‌بیوتیک دارد و می تواند فلور باکتری روده ما را تحریک کند». این مسیر ادامه پیدا کرد و سال ۱۹۵۰ عنوان شد که کربوهیدرات‌ها و برخی پروتیین‌ها میتواند اثر مفیدی روی باکتری‌های روده بگذارد. تا در نهایت، سال ۱۹۹۵ دانشمند انگلیسی به نام گیبسون (پدر علم پری بیوتیک) یک تعریف جامع برای این محصولات ارائه داد و عنوان کرد «پری بیوتیک ها مواد غذایی غیر قابل هضم هستند و روی فیبرها متمرکز هستند. همچنین این مواد غذایی باید به صورت انتخابی توسط همه و یا بخشی از میکروارگانیسم‌های ساکن روده مورد استفاده قرار بگیرند».
بر اساس این تعریف، ترکیبات دیگر مثل سلولزها و پکتین‌ها چون به صورت اختصاصی توسط میکروارگانیسم‌های مفید روده استفاده نمی‌شوند، جزو پری بیوتیک ها نیستند. البته سال ۲۰۰۴ این تعریف کمی اصلاح و مقرر شد محصولاتی به عنوان پری بیوتیک معرفی شوند که علاوه بر مصرف انتخابی توسط باکتری‌های مفید دستگاه گوارش، اثرات سلامتی بخش هم داشته باشند.
*** کلمه انتخابی در اینجا به این معناست که پری بیوتیک ها مثل یک کود عمل نمی‌کنند که هر نوع باکتری را در روده بزرگ تقویت کنند. بلکه آنها فقط به باکتری‌های خاصی که برای سلامتی ما مفید هستند کمک می‌کنند تا رشد کنند و فعالیت داشته باشند. این خیلی مهم است، چون روده بزرگ ما پر از انواع مختلف باکتری است که بعضی از آنها حتی مضر هستند. پری‌بیوتیک‌ها با این انتخاب هوشمندانه، به حفظ تعادل میکروبی روده کمک می‌کنند.
سال ۲۰۰۸، فائو عنوان کرد که پری بیوتیک ها، ترکیباتی هستند که زنده نیستند و با تعدیل میکروبیوتای روده، اثر سلامتی بخش دارند؛ در واقع فائو با این تعریف قصد داشت که پری بیوتیک ها را در مقابل پرو بیوتیک ها که میکروارگانیسم های زنده هستند، قرار دهد. ولی فائو در نظر نگرفت که با این تعریف، آنتی بیوتیک ها هم در دسته پری‌بیوتیک ها قرار میگیرند! در نهایت سال ۲۰۱۰، گیبسون واژه پری بیوتیک های غذایی را مطرح کرد و سال ۲۰۱۷، انجمن بین المللی پروبیوتیک (ISAPP) تعریف جامعی ارائه دادکه شمولیت دارد:
A substrate that is selectively utilized by host microorganisms conferring a health benefit
موادی که به طور انتخابی توسط میکروارگانیسم های میزبان استفاده می شود و برای سلامتی مفید است
در این میان، سوبستریت میتواند هر ماده‌ای باشد از جمله کربوهیدرات، پروتیین و ویتامین، فیبرهای غیر قابل هضم هم جزو پری بیوتیک ها هستند اما تنها پری بیوتیکِ ممکن به حساب نمی آیند. علاوه بر این، امروزه پری بیوتیک ها به موادی اطلاق می شود که فقط میکروارگانیسم دستگاه گوارش از آن استفاده نکند، بلکه همه میکروبیوم ها در سایر مناطق بدن، از جمله میکروبیوتای واژن و پوست بتوانند برای بهبود عملکرد از آن بهره ببرند.
معیارهای انتخاب پری بیوتیک ها بر اساس ISAPP و انتخاب کاندیدای جدید
انجمن بین المللی پروبیوتیک و پری بیوتیک معتقد است که پری بیوتیک ها ترکیبات الیگوساکارید و پلی ساکاریدی هستند که حتما باید به صورت انتخابی، به وسیله میکروبیوم انسان مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین، باید حتما بررسی شود که مسیر مصرف این سوبستراها در بدن انسان چه مکانیزمی دارد و چطور روی میکروبیوتا اثر گذاشته است؟ در واقع باید حتما مشخص شود که کسب نتیجه سلامتی، بلافاصله بخاطر مصرف این پری‌بیوتیک ها بوده است یا خیر. این موضوع همچنان یکی از چالش های موجود به شمار می رود. همچنین در منابع علمی، هنوز نمی دانیم که چه میزان دز مصرفی از پری بیوتیک ها چه اثری روی میکروبیوتا دارد و میزان اثر سلامت بخشی آن چقدر است؟
علاوه بر این، ISAPP معتقد است که پری‌بیوتیک باید نسبت به شرایط هضم معده و روده کوچک مقاوم باشد و بعد از رسیدن به کولون، به وسیله میکروارگانیسم ها و به صورت انتخابی قابل تخمیر باشد. در نظر داشته باشید که لزوما همه پری بیوتیک ها، کربوهیدرات نیستند. پرو بیوتیک ها هم سوبسترایی هستند که روی میکروبیوم اثر میگذارند ولی لزوما پری بیوتیک به حساب نمی‌آیند!
همچنین، پروتیین‌ها، ویتامین‌ها و آنتی بیوتیک ها هم اثر انتخابی بر روی میکروبیوم ندارند و پری‌بیوتیک محسوب نمی‌شوند. در این میان، فنل ها و پلی فنل ها که ۹۵ درصدشان هضم نمی شود و وارد کولون می شود، به عنوان کاندیدای جدید تعریف شده است. همچنین انواع الیگوساکاریدها مثل الیگوساکاریدهای موجود در شیر انسان، جزو پری بیوتیک به حساب می آید؛ به همین خاطر توصیه می شود که نوزاد حتما از شیر مادر تغذیه کند.
امروزه دایره پری‌بیوتیک ها خیلی گسترده تر شده است. از جمله اینولین، فروکتو الیگوسارید و گالاکتو الیگوساکارید که به صورت تجاری در بازار موجود است، جزو موارد تایید شده به حساب می آید. برخی موارد هم هستند که به تازگی مطالعاتی روی آنها صورت گرفته است مثل زایلو الیگوساکاریدها و رافینوز که در اکثر غلات و میوه ها وجود دارد.(ضایعات میوه ها و دیواره غلات و حبوبات)
در حال حاضر، اسیدهای چرب کوتاه زنجیر و بلند زنجیر، پلی فنل ها، پپتیدها و شیرین کننده های الکلی مثل زایلیتول کاندیدای جدید پری‌بیوتیک هستند.
استحصال پری بیوتیک ها به چه صورت است؟
برخی از منابع گیاهی و قارچی مثل حبوبات، غلات، دانه‌های روغنی، ضایعات مواد غذایی و تفاله‌های انواع میوه‌ها جزو منابع ارزان قیمت و دم دستی پری‌بیوتیک به شمار می‌آید. در این راستا، میتوان با استفاده از روش‌های فیزیکوشیمیایی از جمله استفاده از خواص آنزیم و اولتراسوند، پری‌بیوتیک ها را استحصال کرد. به این صورت که منابع غنی سلولوز می شکند و به ترکیبات الیگوساکارید که منابع غنی پری بیوتیک است تبدیل می‌شود. در این میان، برخی مقالات اذعان می کنند که دانه‌های خرما، انگور، انبه، قهوه و کنجد پتانسیل پری بیوتیک بودن دارند و با روش های آنزیمی میتوان ترکیبات مونوساکاریدی را به ترکیبات الیگو ساکارید و پلی ساکارید تبدیل کرد.
چه قوانینی در خصوص محصولات پری بیوتیک وجود دارد؟
جالب است بدانید که FDA هنوز واژه پری بیوتیک را استفاده نمی کند و نه تنها این واژه را به رسمیت نمی شناسد، بلکه معتقد است که هنوز مسائل گنگ زیادی در این زمینه وجود دارد.
اتحادیه اروپا نیز اینولین، فروکتو الیگوساکارید و گالاکتو الیگوساکارید را از سال ۱۹۹۷ به عنوان ترکیبات safe معرفی کرده و اینولین را به عنوان پری بیوتیک معرفی کرده است.
کانادا نیز هنوز کربوهیدرات‌های غیر قابل هضم را تنها پری بیوتیک موجود می شناسد، در حالی که پری بیوتیک ها فقط کربوهیدرات ها را شامل نمی شود.
پتانسیل تولید غذاهای فراسودمند با استفاده از پری بیوتیک ها
پری بیوتیک ها غذای میکرو ارگانیسم‌ها هستند و پرو بیوتیک ها نیز جداگانه وارد روده می شوند و اثر خود را بر روی سلامتی می گذارند. بنابراین می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و حدود ۹۰ درصد از محصولات موجود در بازار بر اساس این مدل تولید شده اند.
اما اثر هم‌افزایی بسیار جذاب‌تر است. بنابراین میتوان محصولاتی را تولید کرد که هم پرو بیوتیک و هم پری بیوتیک باشد و پری بیوتیک ها به صورت اختصاصی، غذای پرو بیوتیک ها باشند؛ در واقع باکتری هایی که داخل بدن فرستاده می شوند از پری بیوتیک ها استفاده کنند و تعدادشان زیاد شود. اگر برایتان سوال پیش آمده که آیا این سوبسترای اختصاصی میتواند به وسیله میکروبیوتای بومی بدن هم استفاده شود، پاسخ قطعا مثبت است.
بنابراین، پتانسیل خوبی برای تولید محصولات Synbiotic در کشور وجود درد، علی‌الخصوص این فرصت‌ها در حالت هم‌افزایی بین دو محصول پروبیوتیک و پری بیوتیک پررنگ‌تر است.
منابع:
اتحاد زیست شناسان ایران