<<جذام>>درباورعامه بیماری بسیارخطرناکی تلقی وتصورمی شودکه باکوچک ترین تماس وارتباط بابیمارجذامی،این بیماری منتقل می شود.همچنین بیشترافرادتصورمی کنند که این بیماری غیرقابل درمان است.مقاله ی حاضر،نگاهی داردبه جنبه های مختلف این بیماری وبه گونه ای روشن گرایانه ویژگی ها،راه های درمان ونحوه ی درست تعامل بابیماران جذامی راواکاوی می کند.
بیماری جذام
روز۲۷ژانویه برابرهشتم بهمن ماه،روزجهانی کمک به جذامیان نامیده شده است. بامطالعه ی تاریخ درمی یابیم جذام یکی ازقدیمی ترین بلایایی است که بشرباآن دست به گریبان بوده است.اولین نمونه های جذام،درمناطقی ازجمله هندومصردیده شدوتامدت هاتصورمی شد که این بیماری ارثی،عذابی ازجانب خداونداست.امادرسال ۱۸۷۳،یک پزشک نروژی به نام “گرهارد هانریخ آرمورهانسن”کشف کرد که عامل واقعی جذام،باسیلی به نام “میکوباکتریم لپرا”
است.هم اکنون نیز جذام یکی ازبزرگترین مشکلات سلامتی دربسیاری ازکشورهای درحال توسعه محسوب می شود.درآغازسال ۱۹۹۸،بیش از۸۰۰هزاربیمارمبتلابه جذام به ثبت رسید.درحالی که تاپیش ازآن،تقریبا۷۰۰هزارنمونه جدید دیده شده بود.درمجموع،به نظرمی رسد بیش ازیک ملیون نفربه این بیماری مبتلاهستند که بیشترآنها درآسیای جنوب شرقی،آفریقا وآمریکای لاتین پراکنده شده اند وتنها درهشت کشورهند،ماداگاسکار،بنگلادش،میانمار،نپال ونیجریه می توان حدود ۹۱درصدازکل این بیماری را شناسایی کرد.
جذام چیست؟
جذام یک بیماری مزمن مسری است که به وسیله ی باسیل های مقاومی به نام “میکو باکتریم لپرا”به وجودمی آید.پوست واعصاب،ازمهمترین مناطقی هستند که هدف این باسیل ها قرارمی گیرند؛هرچندکه سایراندام های بدن نیزچندان ازحمله ی این بیماری مصون نیستند. به خصوص دست،پا،صورت وچشم ها ممکن است دچاراین ضایعه شوند. چون عصب این اعضا ازبین می رود،بیمارآسیب دیدگی وسوختگی حاصل ازبیماری رااحساس نمی کندوضایعات حاصله ممکن است تبدیل به زخم شوند. به علاوه این،بیماری ممکن است خودرابه صورت ضعف ماهیچه ها وفلج نیزنشان دهد ودرنتیجه،معلولیت های جدی ازقبیل ازشکل افتادگی عضویاحتی کوری وازبین رفتن انگشتان دست وپا به وجودآید.
“یک بیمارجذامی عبارت است ازشخصی که دچارضایعه های هیپوپیگمانته (قرمزرنگ بدون حس)، درگیری اعصاب محیطی،ازدست دادن حس واسمیرپوستی مثبت ازنظرباسیل های اسیدفاست،به صورت منفردیا مجموعه ای ازاین تغییرات باشد.”
عامل اتیولوژی (سبب شناختی)
عامل بیماری همان طورکه گفته شد،یک باکتری به نام میکوباکتریم لپراست.رشداین باکتری بسیارکنداست،به طوری که دربافت نرم کف پای موش درطی ۱۱ـ۱۳ روزتکثیرمی یابد.
دوره کمون (نهفتگی)
درمحدوده ۹ماه تا۲۰سال است.
روند زمانی
جذام،روند زمانی خاصی ندارد وباتوجه به طولانی بودن دوره ی نهفتگی،باعث همه گیری یا طغیان نمی شود وحتی باصنعتی شدن بعضی ازکشورهایی که این بیماری درآن بومی است،ازمیزان بروزآن کاسته شده است.
تاثیرسن،جنس،شغل وموقعیت اجتماعی
بیماری درهرسنی ممکن است حادث شود،اما بیشترین شیوع سنی آن دربزرگسالان جوان است. به طوری که درمناطق بومی،بروزسنی بیماری درسنین ۲۰ تا۳۵ سالگی،به اوج می رسد. دربعضی ازنژادها بروزبیماری درمردان بشتراززنان است ونوع لپروماتوزبیماری درمردان،۲برابرزنان عارض می گردد.تاثیرفقر،دربروزآن به اثبات رسیده است.ازنظرشغلی،اکثریت جذامیان ایران راکشاورزان تشکیل می دهند اما دربین بیماران جذامی،کارمند،مهندس،کارگرو… نیزبهچشم می خورد.شایان ذکراست چون حساسیت نژادی نسبت به جذام را نمی توان ازدیگرعوامل بیماری مجزاکرد،بنابراین اگرجذام درمنطقه ای شایع تراست،به علت دخالت عوامل زیست شناسی،اقتصادی واجتماعی است وارتباطی به منشا نژادی وقومی ندارد.
مخزن بیماری
انسان تنهامخزن این بیماری است.همچنین میمون مانگابی
که نوعی میمون دنیای جدیداست به صورت طبیعی آلوده می شود.
راه ورودبیماری
راه های انتقال بیماری عبارت انداز:دستگاه تنفس،دستگاه گوارش،پوست،ازطریق رحم مادربه نوزاد،تماس باحیوان ها،حشرات وخاک ومحیط اطراف.
چون دوره کمون طولانی است،راه اصلی ورودعامل بیماری جذام به بدن مشخص نیست،ولی محتمل ترین راه،دستگاه تنفسی است.
چگونگی سرایت وانواع جذام
جذام عمدتا با قطرات بسیارریزآب بینی می تواند پراکنده شود.بهداشت ووضعیت زندگی نیز در انتقال بیماری نقش موثری دارند.اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند،هیچ وقت متوجه نمی شوند که به این باکتری آلوده شده اند.در میان این بیماران عکس العمل سیستم ایمنی ،نوع جذامی را که به آن مبتلا شده اند مشخص میکند،جذام *تر* یا همان *لپروماتوز* ،واگیر داراست.با اینکه افراد در هر شبانه روز حدود صد میلیون باسیل جذام را ازطریق ترشحات بینی خودبه محیط خارج دفع می کنند ،بیماری جذام به آسانی منتقل نمی شودوانتقال آن مستلزم تماس طولانی وچندین ساله بابیماران جذامی است. باتوجه به این که عامل جذام در بدن پشه خاکی وساس هایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کرده اند یافت شده است،احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود دارد ،ولی هنوز به اثبات نرسیده است.انواع جذام عبارتند از :
پسی باسیلاری:بیماری جذامی باتعداد نسبتا کمتر باکتری
مالتی باسیلاری :چون بیماران جذامی مالتی ،تعداد بیشتری از باسیل هارا دربدن خود دارند،بیماری آن ها واگیر دارتر خواهد بود،ضایعات پوستی بیشتری خواهند داشت ودرمان طولانی تری درانتظارشان است .
علائم بیماری جذام
رنگ پریدگی پوست وبی حسی ،نخستسن علائم جذام هستند .دربیماران مالتی –باسیلاری،بسیاری از اندام های دیگر مانند غدد لنفاوی ،بینی بیضه وکلیه ها نیز ممکن است درگیر شوند .اما مهم ترین معلولیت ناشی ازجذام ،درگیری اعصاب بالاتنه است که درنتیجه آن ،بی حسی یا اختلال حرکتی در یک سری عضلات مشخص به وجود می آید.
درمان جذام
از آنجا که تمامی میکوباکتریوم های فعال قابل کشته شدن هستند ،جذام یک بیماری قابل درمان است .چند نوع دارو درمانی ،موثرترین درمان پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی برای بیماران جذامی است .البته بیماران برای معالجه کامل باید به صورت مرتب داروهای خود را طی دوره های نسبتا طولانی مصرف کنند .یک دوره ۶ ماهه برای بیماران پسی –باسیلاری ویک دوره ۲۴-۱۲ ماهه برای بیماران جذامی مالتی –باسیلاری کافی خواهد بود.جذام بیشتر از هرچیزی ،یک بیماری معلولیت آور است ،ازاین رو هدف از کنترل برنامه ها ،علاوه بر قطع انتقال باکتری ودرمان بیماران ،کاهش ناتوانی ومعلولیت آن ها نیز هست.
آنچه که دراین بیماری اهمیت دارد ،آغاز سریع درمان است .یعنی پیش ازآن که اولین علائم معلولیت هاآغاز شوند.لازم به ذکر است باتوجه به شواهد ظاهری وآزمایشگاهی ،قابلیت انتقال بیماری دربیشتر بیماران درعرض ۳ ماه پس از مصرف مداوم ومنظم داروهای *داپسون * یا * کلو فازیمین * ودر عرض ۳روز پس از درمان با* ریفامپین* ازبین می رود.
آنچه که دراین بیماری اهمیت دارد آغاز سریع درمان است ،یعنی پیش از آنکه اولین علائم معلولیت ها ظاهر شوند . شایان ذکر است که جذام هنوز یکی از معضلات جدی سلامت عمومی است.باوجود این ،برای کنترل آن هیچ کارجدی صورت نگرفته است . از هنگامی که راه درمان برای آن پیدا شد ،امکان پیشگیری از شکل افتادگی اندام ها ومعلولیت هاوسرعت در بهبود فراهم شده است .البته به یاد داشته باشید که این فقط درصورتی امکان پذیر است که درمان در حد امکان سریع آغاز شود .بیماریجذام وابسته به شرایط اقتصادی ومیزان بهره وری از مواهب طبیعی است ،لذا این بیماری بیشتر در مناطق محروم دنیا گسترش دارد .هم اکنون ۱۲ کشور در صدر کشورهای اندمیک جهان (کشورهایی که دارای خطر بالقوه برای شیوع این بیماری هستند )،۹۱ درصد موارد تخمینی جذام را به خود اختصاص داده اند که بیش از ۸۰ درصد موارد مربوط به ۵ کشور اول جهان (هند ،برزیل، ماداگاسکار ،نپال، موزامبیک ) است،این در حالی است که ۶۱ درصدافراد مبتلا به این بیماری برابربا ۴۶۰ هزار نفر ،درهند زندگی می کنند .در سال ۱۹۹۱ سازمان بهداشت جهانی طی مصوبه ای حذف جذام را تاسال ۲۰۰۰ وریشه کنی آن را تا سال ۲۰۲۰ هدف گذاری کرد .حذف جذام به معنای میزان شیوع کمتر از یک مورد در ۱۰ هزار نفر جمعیت است .در۱۸ سال گذشته ،میزان شیوع جهانی بیمار ی۹۰ درصد کاهش یافته ودر پایان سال۲۰۰۰ جذام به عنوان یک مشکل درسطح جهانی ،حذف شده تلقی گردید .دراوایل سال ۲۰۰۳ متجاوز از ۱۰۷ کشور به هدف حذف جذام رسیدند .
چنان که گفته شد جذامیان با تغییر شکل غیرقابل بازگشت درسیمای ظاهری دست به گریبانند وهمین عامل سبب میشود که آنان ئچار انزوای اجتماعی شوند .جذامیان به واسطه ترس موهومی مردم از این بیماری از جامعه طرد شده ویا واکنش های شدیدی را از جانب اجتماع متحمل می شوند وعلاوه بر رنج بیماری ،صدمات روحی ناشی از تنهایی رانیز تحمل می کنند .جذام را به راستی می توان بیماری فقر ومحرومیت نامید ،جذامیان در چرخه ی بسته ای از فقر گرفتار آمده اند .افراد فقیری که ازتغذیه مناسب وبهداشت بهره ای ندارند با از دست دادن مقاومت وکاهش توان سیستم ایمنی بدن ،بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند وبیماری خود به انزوای آنان در جامعه ودرنتیجه به فقیرتر شدن آن ها می انجامد .فقردر این جا تنها کاهش دسترسی به غذای سالم وکافی نیست ،بلکه فقر فرهنگی وبهداشتی را نیز می توان در زمره آن به حساب اورد .
جذامیان با احساساتی چون طرد شدگی وخطرناک بودن دست به گریبانند به همین جهت یکی از ضروری ترین اقداماتی که برای امداد رسانی به جذامیان باید صورت گیرد ،اطلاع رسانی وشناسایی آنان به سایر افراد جامعه است تا نگاه مردم عامی به این قشر نیازمند تغییر یابد وهمچنین راه های امداد رسانی معنوی به این بیماران تسهیل شود .این بیماری بیش وپیش از آنکه به کمک های مالی دیگران نیاز داشته باشند ،به لبخندی مهر آمیز ودوستانه نیازمندند .باتوجه به پیوستگی جذام وفقر می توان انتظارداشت که درروستاهای دوردست که دسترسی به امکانات ،آب سالم بهداشت ودرمان وجود ندارد ، می توان آثار این بیماری را یافت.به هر روی مهربانی با این بیماران وشادی بخشیدن به آنان که مورد بی مهری زنگی قرار گرفته اند ،کاری بس ارزشمند است.
نویسنده:عاطفه سلطانی