آزمایش خون/ آزمایش شمارش سلولهای خون یا همان CBC و تفسیر آن /آزمایش cbc
یکی از تست‌های آزمایشگاهی رایج در انسان و حیوانات، شمارش کامل خون یا همان CBC است، که جهت تشخیص و ارزیابی بسیاری از بیماری‌ها مثل کم‌خونی‌ها، عفونت‌ها و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست معمولاً شامل تعیین تعداد، نوع، شکل و اندازه‌ی سلولهای خونی است.
سلولهای موجود در جریان گردش خون به طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شوند که شامل سلولهای سفید خون (لکوسیت)، سلولهای قرمز خون (اریتروسیت)، و پلاکتها (ترومبوسیت) هستند. در بسیاری از بیماری‌ها ممکن است تغییراتی در تعداد، شکل و یا اندازه‌ی این سلول‌ها رخ دهد، بنا بر این شمارش کامل خون می‌تواند در تشخیص بیماری‌ها بسیار راهگشا باشد.
در شمارش کامل سلولهای خونی موارد زیر اندازه گیری می‌شوند:
• تعداد گلبول‌های قرمز خون (RBCs) دامنه مقادیر ۴/۵-۵/۵ (x ۱۰۶/ml) در آقایان
و ۴/۰-۴/۹ (x ۱۰۶/ml) در خانم‌ها
• تعداد گلبول‌های سفید خون (WBCs) دامنه مقادیر ۴۵۰۰-۱۰۰۰۰ در هر میلی لیتر خون
• مقدار هموگلوبین خون
• مقدار هماتوکریت خون (نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون) ۴۱-۵۰%
• حجم متوسط یک گلبول قرمز (MCV) دامنه مقادیر ۷۶-۹۶ fl
• میزان متوسط وزن هموگلوبین در یک گلبول قرمز (MCH) دامنه مقادیر ۲۶-۳۴ پیکوگرم
• میزان میانگین غلظت هموگلوبین سلولی (MCHC) دامنه مقادیر ۳۲-۳۷% (MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در حجم معینی از گلبول‌های قرمز است؛ و با تقسیم هموگلوبین بر هماتوکریت به دست می‌آید.)
• تعداد پلاکتها (Plt) نیز معمولاً در این آزمایش ذکر میشود. دامنه مقادیر ۱۰۰۰۰۰-۴۵۰۰۰۰
• شمارش تفریقی گلبول‌های سفید که شامل نوتروفیل، بازوفیل، ائوزینوفیل، لنفوسیت، و مونوسیت هستند، که به صورت درصد گزارش میشود.
سلول های قرمز خون (RBC):
گویچهٔ سرخ، گلبول قرمز یا اریتروسیت متداول‌ترین نوع یاخته‌های خونی است و در بدن مهره‌داران، نقش اصلی رساندن اکسیژن را، از ششها (یا آبششها) به بافت‌ها، بازی می‌کند.
غذا و اکسیژن را در سراسر بدن حمل کرده و به بافت‌ها می‌رسانند و مواد زاید را از بافت‌ها می گیرد. سلولهای قرمز خون حاوی هموگلوبولین (HBG) هستند.عواملی که منجر به کاهش RBC میشود: خون‌ریزی‌های دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خونریزی از محل زخم، سوءتغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12 ، شکستن سلولهای خونی یا همولیز آنها در اثر بعضی بیماری‌های خاص مثل فاویسم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبول‌های قرمز داسی شکل ، مشکلات مغز استخوان ، بیماری های کلیوی ، بیماری‌های مزمن، تومورهای سرطانی و بیماری‌های روماتویید (التهاب مفاصل).چه چیزهایی باعث افزایش RBC میشود؟
مقدار بالای گلبول قرمز می‌تواند نشان‌دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی از ورزشکاران و همچنین هنگام زندگی در ارتفاعات به خاطر کمبود اکسیژن هوا ، RBC افزایش می یابد.
بیماری‌های ریوی یا کلا هر نوع بیماری که هیپوکسی مزمن (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می‌کند، مثل بیماری قلبی مادرزادی ، باعث تولید بیشتر RBC می‌شوند.
نکته:
– به طور طبیعی، گلبول قرمز بعد از تولید در مغز استخوان، ۱۲۰ روز در خون زندگی می‌کند و در آخر عمر خود خرد میشود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل میشود.
– مقدار RBC در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده میشود، چون حجم قسمت مایع خون افزایش پیدا می کند.
– عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبول‌های قرمز در ۱میلی‌لیتر خون است.
– بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.
– خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC میشود.
سلول های سفید خون (WBC):
گویچه‌های سفید (لوکوسیت‌ها) یا گلبول‌های سفید از یاخته‌های خون هستند. گویچه‌های سفید بخشی از دستگاه ایمنی بدن هستند و بدن را از بیماری‌های عفونی محافظت می‌کنند. لوکوسیت‌ها بر خلاف اریتروسیت‌ها هسته‌دار و متحرک هستند. در انسان بالغ گویچه‌های سفید در مغز استخوان جناغ و لگن خاصره و جمجمه ساخته می‌شوند (در کودکان مضافاً در استخوان لوله‌ای دست‌ها) و در خون آزاد می‌شوند. گویچه‌های سفید سپس در مغز استخوان، و تیموس «می‌آموزند» که دقیقاً چه نوع وظیفه دفاعی به عهده دارند و چه چیزهایی خودی و چه چیزهایی غیرخودی (دشمن) محسوب می‌شوند.
در پیشگیری و درمان بیماری‌ها نقش دارند. خود سلولهای سفید خون، چندین نوع مختلف دارند.محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.چه چیزهایی باعث کاهش WBC میشود؟لکوپنی یا کاهش گلبولسفید به مقادیر کمتر از ۴ هزار گفته میشود که معمولا در اثر نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی ، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماری‌های خودایمنی و ایدز به وجود می‌آید. در بسیاری از انواع نارسایی‌های مغز استخوان، مثلا بعد از شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و … هم این مقدار کاهش مییابد.چه چیزهایی باعث افزایش WBC میشود؟افزایش گلبولسفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از ۱۰ هزار گفته میشود که به طور معمول نشان‌دهنده عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن، لوسمی یا سرطان خون است.ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش می‌دهد.
نکته:
– عمل اصلی گلبولسفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم از بدن است و در مواقع آلرژ‌ی‌ها هم این سلول‌ها مسئول بروز واکنش هستند.
– تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با میکروب (مثل باکتری یا ویروس) و یا حتی استرس باشد.
– فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون میشود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند.
پلاکتها (Platelets):
پلاکتها (به انگلیسی: Platelets) یا ترومبوسیت‌ها اجسام کروی یا بیضوی کوچکی به قطر ۴–۲ میکرون هستند که از قطعه قطعه شدن سیتوپلاسم سلولهای بزرگی به نام مگا کاریوسیت (Mega karyocytes) در مغز استخوان حاصل میشود، فاقد هسته‌اند.
در انعقاد و لخته شدن خون نقش دارند. کاهش تعدا پلاکتها (ترومبوسیتوپنی) می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. از علل ترومبوسیتوپنی می‌توان به موار زیر اشاره نمود:
کاهش تولید پلاکت در برخی بیماری‌ها و بدخیمی‌ها (معمولاً در این موارد تعداد RBC و WBC نیز غیرطبیعی است)، عفونت‌های ویروسی مانند اوریون، سرخک، آبله‌مرغان،هپاتیت C، ایدز و …، آنمی آپلاستیک، شیمی‌درمانی، مصرف برخی داروها، سرطان مغز استخوان مانند لوکمی یا لنفوما، مصرف زیاد و طولانی‌مدت الکل، کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک، افزایش تخریب پلاکتها مثلاً در بیماری ITP و TTP ، ..
هموگلوبولین (HBG):
‘هموگلوبین’hb پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و نقش آن حمل نقل اکسیژن و دی اکسیدکربن در خون است. این پروتئین دارای گروه هم که یک گروه پروستتیک است می‌باشد.
هماتوکریت (HCT):
هماتوکریت بیان کننده‌ی درصد سلولهای قرمز خون نسبت به کل حجم خون است.
MCV:
بیان کننده‌ی اندازه‌ی متوسط (میانگین) سلولهای قرمز است. وقتی MCVبیش از حد طبیعی باشد، یعنی سلولهای قرمز خون از حدطبیعی بزرگتر هستند (مثلاً در کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک) و وقتی MCV کمتر از حد طبیعی است یعنی به سلولهای قرمز خون کوچک‌تر از حد طبیعی هستند (مثلاً در کم‌خونی ناشی از فقر آهن). در تالاسمی نیز MCV کاهش مییابد.
MCH:
نشان‌دهنده‌ی میزان هموگلوبین‌های حمل کننده‌ی اکسیژن در خون است.
MCHC:
نشان‌دهنده‌ی غلظت هموگلوبولین در درون سلولهای قرمز خون است. وقتی میزان MCHC پایین است، یعنی غلظت هموگلوبولین در گلبوبول قرمز کاهش یافته است، برای مثال این مورد در کم خونی فقر آهن دیده میشود.
آزمایش خون/ آزمایش شمارش سلولهای خون یا همان CBC و تفسیر آن /آزمایش cbc